Hamas ziyareti, Gazze savaşı, Davos olayı, Yahudi aleyhtarı görülen televizyon dizileri, Büyükelçi Çelikkol ve koltuk krizi derken İsrail’in abluka altındaki Gazze’ye yardım malzemesi taşıyan Mavi Marmara gemisine baskın düzenlemesi ve dört vatandaşını öldürmesi Türkiye - İsrail ilişkilerini koparma noktasına getirdi.
Washington’daki Dış İlişkiler Konseyi Ortadoğu uzmanı Steve Cook, “siyasi olarak Türk – İsrail ilişkilerinin çöktüğünü” söyledi: “Esas olarak Türk - İsrail ilişkileri siyaseten çöktü. Bunun Türkiye İsrail ilişkilerinin sonu olduğu söylenemez, ancak yakın koordinasyon veya askeri bağlar dönemi geride kaldı. Türkiye de İsrail de siyaseten o düzeyde sürdüremez. Ve bu sadece Mavi Marmara kriziyle ilgili değil, bu iki yıldır devam eden eğilimin sonucu.”
Mavi Marmara krizi Amerika’yı da çok zor durumda bıraktı. Amerika’nın Sesi’nin sorularını yanıtlayan Steve Cook anlatıyor: “Amerika’nın iki stratejik ortağının karşı karşıya geldiği bir durum söz konusu... Çok ciddi bir söz düellosu var. İki hükümet arasında ciddi bir gerginlik var. Basın yoluyla atışmalar var. Siyasi ve diplomatik ilişkilerin çöküşü var. Amerika bu ilişkiyi düzeltecek bir şey yapamaz, ancak yatıştırıcı bazı adımlar atabilir.”
Türk tarafı Mavi Marmara baskınından sonra Amerika tarafından yapılan açıklamaları yetersiz bulmuştu. Amerika’nın İsrail’i kınamasını beklemenin gerçekçi olmadığını belirten Cook, Başkan Barack Obama’yla İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu arasındaki mevcut gerginliğe rağmen iki ülkenin çok özel bir ilişkiye sahip olduğunu hatırlattı.
Peki, uluslararası kamuoyunun son olaylara tepkisi İsrail’in Gazze’ye uyguladığı ablukayı hafifletmesini sağlayabilir mi? Steve Cook, İsrail’in aslında uluslararası baskıya duyarlı olduğunu, ancak uluslararası kamuoyunun İsrail’in Gazze konusundaki kararlılığını tam olarak kavrayamadığını söyledi. Cook, İsraillilere göre Gazze üzerinde baskının sürdürülmesi İsrail’in güvenliği açısından hayati önem taşıyor ve İsrail’deki siyasi ve askeri çevreler bu noktada hemfikir. Yani Cook, bütün bu olaylara rağmen İsrail’in Gazze konusunda ödün vermeyebileceğini düşünüyor.
Cook, ayrıca, son krize rağmen Ortadoğu barış sürecini canlandırma çabalarının fazlasıyla sekteye uğrayacağını düşünmüyor.
Türk Amerikan İlişkileri
Dış İlişkiler Konseyi Ortadoğu uzmanı Steve Cook Amerikan Foreign Policy dergisindeki yazısında Türkiye’yle Amerika’nın ilişkisinin dostlukla düşmanlık arasında gidip gelen; çıkarları her zaman örtüşmeyen iki dost ülke olduğunu yazdı: “Gözlemlediğim şu: Türkiye’nin iç politikası ve uluslararası sistemdeki değişimler Türk dış politikasında bir evrime yol açıyor. Bu evrim, Türkiye’yle Amerika’yı en önemli konularda farklı noktalara getirdi.”
Türkiye’nin İslamileştiği yönündeki değerlendirmelerin doğru olmadığını düşünen Cook, Ankara’nın çıkarlarını Washington’dan farklı olarak değerlendirmeye başladığını kaydetti. Cook, makalesinde, buna örnek olarak, İran meselesini, İsrail - Filistin sorununu, Suriye’ye açılımı ve hatta Afganistan konusunu gösterdi.
Cook, ‘Türkiye’yle Amerika dostlukla düşmanlık arasında gidip geliyorlar demenin kapsamlı bir niteleme olmadığını, ancak “model ortaklık” kavramının artık geçmişte kaldığını söyledi: “Washington, kendi oluşturduğu kuralların uygulanmasını istiyor. Türkiye bu kuralları görmezden gelebilecek bir kapasiteye ulaştı. Bu da Soğuk Savaş dönemindeki ‘küçük ortak Türkiye’ durumundan farklı bir durum.”
Cook, Türkiye’yle Amerika’nın stratejik işbirliğinden stratejik rekabete kayan bir eğilimde olduğunu kaydetti. Dış İlişkiler Konseyi uzmanı Steve Cook şöyle diyor: “Türk ve Amerikalı yetkililer şunun farkında olmalı: bazı önemli konularda yelpazenin farklı uçlarındayız ve bunu iyi yönetmemiz lazım.”
Dış İlişkiler Konseyi uzmanı Steve Cook Mavi Marmara krizinin ardından Türkiye – İsrail ilişkileri tamamen kesilmese de ikili ilişkilerin üst düzeyde sürdürülmesinin mümkün olmadığını düşünüyor.
