Venezuela’da son yıllarda yaşanan ekonomik krizin yarattığı sonuçlardan biri de, alım gücünün düşmesiyle birlikte, halkın maaşlı işleri bırakarak geçimlerini kayıtdışı ekonomiden sağlamaya yönelmesi.
30 milyonluk Latin Amerika ülkesinde, yaklaşık 7 milyon kişinin kayıtdışı ekonomi sayesinde yaşamını sürdürdüğü tahmin ediliyor.
Amerika’nın Sesi Venezuela muhabiri Mustafa Özdemir başkent Caracas’ta sokak satıcılarıyla ekonomiyi konuştu.
Krizin derinleşmesiyle birlikte bugün 4 dolara kadar düşen asgari ücret, 5 paket pirincin fiyatına eşit. Hal böyle olunca, dar gelirli halk çareyi ‘maaşlı işlerde çalışmayı bırakıp, kendi hesaplarına çalışmakta’ buluyor.
Caracas sokaklarında yürüyecekseniz bir işportacıyla ya da toplu taşıma aracı kullanacaksanız bir seyyar satıcıyla karşılaşmama olasılığınız neredeyse yok.
Hector Jose Lopez, üniversite öğrencisi ama kazancını metrodan çıkaranlardan: "Üniversite öğrencisiyim, devlet üniversitesinde okuduğum için öğrenim ücretsiz ancak yemek, ulaşım, kırtasiye gibi temel harcamalarımı karşılamak ve aile bütçesine katkıda bulunmak için derslerden sonra metroda satış yapıyorum. Daha önce asgari ücretle çalışıyordum ancak aldığım para fotokopi parasına bile yetmiyordu, işten ayrıldım, 3 aydır metroda çalışıyorum. Yaptığımız iş yasal değil ve riskli çünkü metroda satış yapmak yasak, bazen polis elimizdeki bütün ürünleri ve hatta paramızı alabiliyor. Ancak her şeye rağmen ben metroda ayda 150-200 dolar kazanabiliyorum. Mezun olduğumda bana önerecekleri aylık maaş şimdi kazandığımın neredeyse onda biri olacak. Yani ben bugün mezun olsam, ülkenin durumu yüzünden bir profesyonel olarak çalışmak yerine metroda satış yapmaya devam edeceğim."
Metrodaki satıcıların hemen hepsi gecekondularda yaşayan dar gelirli kişiler ve kriz onların geçinebilecekleri düzenli bir iş bulmalarını neredeyse imkansız kılıyor.
Kolunda çocuğuyla metroda kendi yaptığı tatlıyı satan 23 yaşındaki Sandra Mendez, VOA Türkçe'ye "Biri 10 aylık diğeri 4 yaşında iki çocuğum var ve eşim 4 ay önce işsiz kaldı. Kolombiya’ya göç eden kız kardeşim bana süt tatlıları yapmayı öğretmişti, eşim işsiz kalınca tatlı yapıp metroda satmaya karar verdim. Bu şekilde, sabah kahvaltılarımızı ve akşam yemeklerimizi karşılayabiliyor ve bebeğimizin çocuk bezini ve diğerinin anaokulu parasını çıkarabiliyoruz. Şu anda zor geçinsek de asgari ücretin 10-15 katını kazanıyorum. Bu iş olmasa karnımızı doyuramazdık" diye konuşuyor.
Kayıtdışı sektör üzerine çalışan Atraem adlı sivil toplum örgütünün başkanı, eski sendika yöneticisi ve ekonomi uzmanıAlfredo Padilla’ya göre ‘düşük maaşlar, dövizin ve buna bağlı olarak hemen her sektörün karaborsasının oluşması ve hükümetin fiyatları ve dağıtımı kontrol etme çabası’ gibi etkenler,milyonlarca Venezuelalı’yı kayıtdışı ekonomiye iten önemli nedenlerden bazıları.
Kayıtdışı ekonomiyi inceleyen uzman Alfredo Padilla, “Bugün Venezuela’da aktif ekonominin yarısı kayıt dışı. Biz 7 milyon Venezuelalı’nın kayıtdışı ekonomide faaliyet gösterdiğini tahmin ediyoruz. Vergiye tabi olmayan bu kişilerin hiçbir sosyal güvencesi yok, bir şekilde günü kurtarıyorlar.Kriz koşullarında arabası olan taksicilik, saç kesmeyi bilen kuaförlük, kamyonu olan nakliyecilik, dikişten anlayan terzilik yapıyor" diyor
Ancak kayıtdışı ekonomide çoğunluğu oluşturan kesim, az bulunan ürünleri satın alıp (üzerine kendi karını da koyarak) normal değerinden daha yüksek fiyata satan ‘sokak satıcıları’.
38 yaşında 5 çocuk annesi Denitza Roja, sokakta işportacılık yapıyor: "Geçen Aralık ayına kadar bir güzellik salonunda manikür yapıyor ve ‘maaş + komisyon’ üzerinden çalıyordum ancak krizin derinleşmesiyle bazı günler hiç müşteri gelmediği oluyordu. Maaşla geçinebilmem imkansız hale gelmişti, bunun üzerine istifa ettim. Kolombiya’ya gidip orada daha ucuz fiyata bulunabilen kişisel bakım ürünleri satın aldım ve mahallemde bir tezgahta satmaya başladım. Getirdiğim ürünler bitince, Caracas’ta toptan şekerleme, cips, patlamış mısır gibi (bazı ürünleri alıp satıyorum ve yeniden Kolombiya’ya gitmek için para biriktiriyorum. Manikürden ayda 10 dolar bile kazanamazken şu anda ayda 80-100 dolar civarı kazanabiliyorum. Tabii ki yeterli değil ve bazen günde sadece 2 öğün yiyebiliyoruz ama maniküre göre daha iyi kazanıyorum."
Venezuela’da küçük ve orta ölçekli işletmeler de kayıtdışı ekonominin bir parçası. Alfredo Padilla’ya göre ‘hükümetin ekonomik aktörler üzerindeki totaliter yaklaşımı, yolsuzluklar, yüksek vergiler ve işletmeler için yasallaşmanın ya da yasal kalmanın pahalı olması’ bu işletmeleri de kayıtdışı faaliyetezorluyor.
Ekonomi uzmanı Alfredo Padilla, "Kayıtdışı ekonominin Latin Amerika ortalaması yüzde 35 iken bu oran Venezuela’da %50. Yani ortalamanın çok üzerinde. Örneğin bu oran ABD’de %8 civarında. Venezuela’da kayıtdışı ekonomi krizle birlikte arttı, bu artıştaki en büyük pay gıda ürünlerine ait. Bunda hükümetin yanlış ekonomi politikalarının etkisi büyük. Örneğin hükümetin ithal ettiği ürünleri sübvanse etmesi, yerli üreticilerin sübvanse edilen ürünlerle rekabet olasılığını neredeyse imkansız kılıyor. Bu durum da, ayakta kalmayı başaran işletmeleri kayıtdışı ekonomiye zorluyor" diye konuşuyor.
Bugün dar gelirli milyonlarca Venezuelalı geçimini kayıtdışı ekonomiden sağlıyor ancak kayıtdışı ekonominin enflasyon, sosyal güvenceler, yatırım, üretim ve alım gücü üzerindeki olumsuz etkileri krizi derinleştiren faktörler arasında yer alıyor.
