Türkiye’de bugünkü halk oylaması sonucunda “evet” kararı çıkması nedeniyle 18 maddelik anayasa değişikliği paketi hayata geçirilecek ve böylece 1980 Anayasası’nda parlamenter sistem yerine partili cumhurbaşkanlığı sistemine geçişi sağlayacak düzenlemeler yapılacak.
Türkiye, bugün halk oylamasında çoğunlukla “evet” oyu verilmesiyle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi olarak partili cumhurbaşkanlığına geçilmesini kabul etti. TBMM’de 21 Ocak günü kabul edilmiş olan 6771 sayılı Kanun şeklindeki 18 maddelik anayasa paketi ile mevcut anayasadaki parlamenter sisteme ilişkin pek çok hüküm ortadan kalkacak. Sistem gereğince, yetkileri sınırlandırılmış Yasama (TBMM) karşısında güçlendirilmiş, tek kişiye yani Cumhurbaşkanı’na bağlı Yürütme organı oluşturulacak.
Anayasa değişikliği paketi hayata geçince öncelikle Cumhurbaşkanı’nın “varsa partisi ile ilişkisi kesilir” diyen ve “tarafsız” olmasını öngören anayasa hükümleri ortadan kalkacak. Dolayısıyla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, kampanya sürecinde açıkladığı üzere eğer isterse hemen kurucusu olduğu Adalet ve Kalkınma Partisi’ne üye olabilecek.
Paketteki Cumhurbaşkanı ile TBMM seçimleri ve yetkileriyle ilgili düzenlemeler ise 3 Kasım 2019’daki Genel Seçimler ardından yürürlüğe girecek. Türkiye’de yeni sistemde, Cumhurbaşkanı (Yürütme) ile TBMM (Yasama) eş zamanlı olarak 5 yılda bir yapılacak seçimlerle iş başına gelecek. Bu nedenle 3 Kasım 2019’da TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimleri eş zamanlı yapılacak.
Eğer TBMM’nin mevcut seçim takvimi olan 3 Kasım 2019 tarihini erkene alacak yeni yasal düzenleme yapılmazsa; Türkiye resmi olarak partili cumhurbaşkanlığı sistemine 3 Kasım 2019 sonrasında geçiş yapacak. Bu tarih itibariyle Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu yapıları ortadan kalkacak. Yürütme tamamıyla Cumhurbaşkanlığı yapılanması altında toplanacak.
Ancak Türkiye’de artık resmen “Partili Cumhurbaşkanı” olacağı için parlamenter sistem bugün itibariyle değişim göstermiş olacak.
Yargıya ilişkin askeri yargı yapılarına son verilmesi ile Hakim ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) yeniden belirlenmesine ilişkin hükümler de hemen uygulamaya girecek.
Cumhurbaşkanı hangi yetkilere sahip olacak?
Anayasa değişikliği paketi bakıldığında; “Başkan” konumundaki Cumhurbaşkanı’na verilecek yetkileri şöyle özetlemek mümkün:
Cumhurbaşkanı mevcut durumda olduğu gibi “devletin başı” olmaya devam edecek. Ama artık yürütme gücünün de başı olacak. Başbakanlık kurumu ortadan kaldırılacak.
Cumhurbaşkanı, TBMM adına Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) başkomutanı olmaya devam edecek.
Cumhurbaşkanı, kanun niteliğinde kararname yayımlayabilecek. Anayasa’da kanunla düzenlenmesi öngörülmüş ve mevcut durumda kanunlarda açıkça düzenlenmiş konularda kararname çıkarılamayacak. Cumhurbaşkanı, kararnameler veya kanunlar için yönetmelik de çıkarabilecek. Eğer TBMM, bir konuyu kanun ile düzenlerse o konuyla ilgili yayımlanmış Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ise hükümsüz (geçersiz) hale gelecek.
Cumhurbaşkanı’nın bir veya birden fazla yardımcısı olabilecek.
Cumhurbaşkanı’nın bir siyasi parti ile bağı olabilecek. Cumhurbaşkanı’nın tarafsızlığına ilişkin madde anayasadan çıkarılacak.
Halk oylamasıyla Cumhurbaşkanı seçimi ile ilgili mevcut koşulların yanı sıra en az 100 bin seçmen tarafından da Cumhurbaşkanlığı’na aday gösterilmesi de söz konusu olacak.
Cumhurbaşkanı, tek başına bakanları atayacak veya görevlerine son verebilecek.
Cumhurbaşkanı, üst düzey kamu yöneticilerini de atayabilecek. Bu hükümde kısıtlayıcı bir ifade bulunmaması itibariyle Türkiye’deki bürokratik yapıda “üst düzey” kavramıyla pek çok atama yetkisi, tek başına Cumhurbaşkanı tarafından kullanılabilecek.
Bakanlık kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri Cumhurbaşkanı tarafından kararname ile gerçekleştirilecek.
Sıkıyönetim uygulaması anayasadan çıkarılacak ancak olağanüstü hal (OHAL) ilan etme yetkisi, Cumhurbaşkanı’na verilecek. OHAL ilanı kararları, Meclis’in onayına sunulacak.
Cumhurbaşkanı’na TBMM’yi fesih yetkisi verilecek. Ancak bu durumda kendi görevi de sona erecek.
OHAL’in uzatma süresi ise, mevcut anayasada 3 aylık periyodlarla yapılıyordu. Ancak artık Cumhurbaşkanı, OHAL’i 4 aylık periyotlarla uzatabilecek.
Cumhurbaşkanı, Anayasa’nın 104’ncü maddesindeki kanun hükmünde kararname (KHK) çıkarılmasıyla ilgili “temel haklar ve siyasi haklarla ilgili kısıtlayıcı KHK çıkarılmaması” hükmüne de tabii olmayacak. Cumhurbaşkanı, OHAL’de insan temel hak ve hürriyetleri ile siyasi haklar alanını etkileyebilecek kararname çıkarabilecek.
Cumhurbaşkanı nasıl yargılanabilecek?
Cumhurbaşkanı artık Yürütme organı başı olması ve parti bağına sahip tarafsız olmaması itibariyle mevcut anayasadan farklı şekilde yargılanabilecek. Cumhurbaşkanı’nın yargılanmasında, TBMM’de çoğunluğa sahip Mevcut Anayasa’daki “Sorumluluk ve sorumsuzluk hali” başlıklı 105. madde tümüyle değiştirilecek.
Cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tam sayısının (600 milletvekili olacak) salt çoğunluğunun (301 milletvekili) önergeyle soruşturma açılması istenebilecek.
Meclis, Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma talebi önergesini en geç 1 ay içerisinde görüşecek. Ve üye tam sayısının (600 milletvekili) beşte üçünün (360 milletvekili) gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilecek. Hakkında soruşturma kararı verilmiş Cumhurbaşkanı ise, seçim yapılmasına karar veremeyecek.
Soruşturma açılması halinde bugünkü anayasada Bakanlar hakkında olduğu gibi her siyasi partiden TBMM’deki sandalye sayısına bağlı olarak temsilcilerin yer alacağı 15 kişilik Komisyon oluşturulacak.
Eğer Komisyon, Cumhurbaşkanı’nın yargılanması yönünde karar verirse ilgili süreç sonunda TBMM’de üye tam sayısının (600 milletvekili) üçte ikisi (400 milletvekili) gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk edilebilecek. Bu durumda, Cumhurbaşkanı, Yüce Divan konumundaki Anayasa Mahkemesi’nde yargılanacak.
Yüce Divan’da seçilmeye engel bir suçtan mahkum edilen Cumhurbaşkanı’nın görevi sona erecek.
Cumhurbaşkanı’nın görevde işlediği iddia edilen suçlar ile yargılama ise görevi bittikten sonra yapılabilecek.
TBMM yetkileri neler olacak?
Anayasa paketindeki en temel noktalardan birisi Yasama organı TBMM’nin yetkilerinde yapılan değişiklikler olarak dikkat çekiyor.
TBMM çatısı altında mevcut 550 olan milletvekili sayısı 600’e çıkarılacak.
Anayasa’daki TBMM yetkileriyle ilgili 87’nci maddede değiştirilecek. TBMM’nin mevcut anayasadaki “Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kurulu’na belli konularda kanun hükmünde kararname ç̧ıkarma yetkisi vermek” yetkisi elinden alınacak.
Anayasa’da “TBMM’nin bilgi edinme ve denetim yolları” başlıklı 98’nci maddesi de değiştirilecek. Maddeye, “Genel görüşme ve Meclis araştırmasına yürütme adına herhangi bir temsilci katılamaz” hükmü eklenecek.
Anayasada “soru” ifadesi kullanılarak yazılı ve sözlü soru sorma denetim yetkisi bulunuyordu. Ancak artık sadece “yazılı soru” söz konusu olacak. Maddeye, “Yazılı soru; yazılı olarak en geç 15 gün içerisinde cevaplanmak üzere milletvekillerinin, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlara yazılı soru sormalarından ibarettir” ifadesi eklenecek. Buna göre, milletvekilleri mevcut durumda yürütme başı olan Başbakan’a soru sorma yetkisine sahip iken yürütme başı olacak Cumhurbaşkanı’na soru soramayacak.
Cumhurbaşkanı seçim erteleyebilecek
Anayasa’daki milletvekili seçilme koşullarını düzenleyen 75’nci madde değiştirilerek, seçilme yaşı 18’e indirilecek.
Anayasa’daki milletvekili seçilme koşullarını düzenleyen 75’nci maddede, ayrıca milletvekili seçilemeyecek kişilerle ilgili “yükümlü olduğu askerlik hizmetini yapmamış̧ olanlar” ifadesi kaldırılacak. Bunun yerine ise, “askerlikle ilişiği olanlar” ifadesi getirilecek.
Savaş sebebiyle seçimleri 1 yıl erteleme yetkisi, mevcut anayasada sadece TBMM’ye ait. Yeni 78’nci maddeye göre ise, bu yetki artık TBMM yanı sıra Cumhurbaşkanı tarafından da kullanılabilecek. Eğer savaş gerekçesi devam ederse yeniden seçim ertelemesi yapılabilecek.
Anayasadaki “Yerel seçimlerle genel seçimler arasında bir yıl kalırsa iki seçim aynı anda gerçekleşir” hükmü çıkarılacak. Böylece yerel seçimler Mart 2019’da yapılabilecek.
Genel Seçimler de Cumhurbaşkanlığı Seçimi ile 3 Kasım 2019’da yapılabilecek.
HSYK, Anayasa Mahkemesi ve MGK yapısı da değişecek
Anayasa’nın yargı gücüyle ilgili 9’ncu maddesine de ekleme yapılacak. Bu maddedeki, “Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır” ifadesi yerine “Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır” denilecek.
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) yapısı da yeniden düzenlenecek. HSYK’nın üye sayısı 13 olacak. HSYK’nın üye seçimi yöntemi değişecek. HSYK üyelerinin yarısını Cumhurbaşkanı, diğer yarısını Meclis seçecek. Meclis’teki HSYK üye seçimde 5’te 3 çoğunluk aranacak. İki turda bulunamazsa üye seçimi kura ile gerçekleştirilecek. Yeni şartlarla HSYK seçimi, 45 günde tamamlanacak.
Askeri yargı tamamen kaldırılacak.
Askeri yargıdan gelen üyelerin çıkarılmasıyla Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) üye sayısı 15’e indirilecek.
Milli Güvenlik Kurulu’nun (MGK) da yapısı değişecek ve Jandarma Genel Komutanı, MGK üyeliğinden çıkarılacak.
