Türkiye, Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın alımı yüzünden Amerikan yaptırımlarına maruz kalmaktan kurtulma umutlarını Başkan Donald Trump’ın sürece müdahale etmesi beklentisine bağlamış görünüyor ancak Trump’ın Washington’da Ankara konusunda oluşan havaya karşı koyma konusunda manevra alanı çok geniş değil.
Reuters haber ajansı, Türkiye’yle Amerika arasında yaşanan S-400 gerilimiyle ilgili bir analiz haber yayınladı. İki NATO müttefiki ilişkilerinde son yıllarda yaşanan gerilimlere S-400 ihtilafı nedeniyle bir yenisi daha eklenmiş durumda.
Türkiye Rusya’dan S-400 alım planlarında geri adım atmamakta kararlı görünürken, Washington NATO’nun savunma ağlarının risk altına gireceği gerekçesiyle bu alıma büyük tepki gösteriyor ve yaptırım tehdidinde bulunuyor. Ayrıca Türkiye’nin parçası olduğu F-35 uçaklarının üretimi ve teslimatı programından çıkarılması ihtimali de sözkonusu.
ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ve çok sayıda önde gelen senatör, Türkiye’nin S-400 alımını hayata geçirmesi halinde, Rusya’dan askeri ekipman alan ülkelere yaptırımlar öngören yasa kapsamında cezalandırılacağı uyarısında bulunmuştu. Türkiye’yse NATO üyesi olarak ABD’ye hiçbir tehdit oluşturmadığını ve yaptırımların getirilmemesi gerektiğini vurguluyor.
Taraflar Tıkanıklığı Aşabilecek mi?
Anlaşmazlığın çözülmesi iki hükümetin yıllardır süren gergin ilişkileri aşmasına yardımcı olabilir. ABD ile yaşanan bir başka diplomatik anlaşmazlığın tetiklediği Türk Lirası’nda yaşanan krizin ardından resesyona giren Türkiye’nin daha fazla kaybedecek şeyi olduğu yorumları yapılıyor.
İlk parti S-400’lerin Türkiye’ye gelmesinden 2 ay önce, üst düzey Türk bakanlardan oluşan bir ekip krizi çözmek amacıyla bu hafta Washington’daydı. Oval Ofis’te Başkan Trump’la süpriz bir görüşme gerçekleşti.
Üst düzey bir Türk yetkili Reuters’a yaptığı açıklamada “Trump’ın Kongre’ye kıyasla daha olumlu bir tavır alacağına ilişkin sinyaller alıyoruz. Hala atılması gereken adımlar olabilir ancak ortak zemin bulunmasına yönelik çaba devam edecek” diye konuştu.
ABD Savunma Bakan Vekili Patrick Shanahan Perşembe günü gazetecilere Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar’la görüşmesi sonrası yaptığı açıklamada “S-400’ler konusunda nihai karara daha yakınız” dedi. İki taraf arasındaki görüşmeler için “Peki nerede tıkandık? Bu tıkanıklığı nasıl aşarız? diyerek iyimser olduğunun mesajını verdi.
Beyaz Saray’da yapılan Trump-Albayrak görüşmesiyle ilgili çok az ayrıntı ortaya çıktı ancak Türk basınında yer alan haberlere göre Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın damadı olan Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Trump’ın Türkiye’nin S-400 ihtiyacı konusunda olumlu bir anlayış içinde olduğunu söyledi.
Washington’a gelen diğer yetkililer arasında bulunan Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ve Cumhurbaşkanlığı sözcüsü İbrahim Kalın, ziyaretin Washington’a Ankara’nın bakış açısını daha iyi anlama fırsatı verdiğini belirtti.
Türkiye Amerika’yı S-400’lerin ABD ordusuna ya da savaş uçaklarına doğrudan tehdit teşkil etmediği konusunda iknaya yardımcı olacağını düşündüğü bir çalışma grubu oluşturulması önerisinde bulundu.
Amerika’nın Türkiye’ye sunduğu indirimli Patriot teklifinin süresi uzatılmıştı. Türk ve Amerikalı yetkililere göre bu teklif hala geçerli.
Ancak iki taraf da kamuoyu önünde duruşundan vazgeçmiş değil. Türkiye S-400 anlaşmasının yapıldığını ve anlaşmadan geri dönüşün olmadığını söylüyor, ABD yönetimi de S-400’lerin ve F-35’lerin aynı yerde kullanılamayacağı uyarısından geri adım atmıyor.
ABD’li bir yetkili “Amerika Türk tarafına S-400 teslimatının gerçekleşmesi halinde yaptırım riskinin gerçek olduğunu net bir şekilde iletti” diye konuştu.
Yaptırım tehdidi
Amerika’dan gelecek hafif yaptırımlar bile Türk Lirası’nda keskin bir düşüşe yol açabilir ve bu da Ortadoğu’nun en büyük ekonomisindeki resesyonu derinleştirebilir. Geçtiğimiz yıl yüzde 30 oranında değer kaybeden Türk Lirası yüzde 10 daha değer kaybetti ve piyasalar da diken üstünde.
Rusya’dan askeri ekipman satın alması Türkiye’yi Amerika’nın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma (CAATSA) Yasası olarak bilinen 2017 yılında çıkarılan yasa kapsamında yaptırım uygulanmasına açık hale getiriyor.
Kongre’nin getireceği CAATSA yaptırımından Türkiye’yi muaf tutmak için Başkan Trump yasa gereği S-400 alımının “önemli bir işlem” olmadığını ve bunun NATO’nun bütünlüğünü tehlikeye atmayacağını ve Amerika’nın askeri operasyonlarını etkilemeyeceğini göstermek zorunda.
Trump aynı zamanda Kongre’nin ilgili komisyonlarına bir mektup yazarak, S-400 anlaşmasının Türkiye ve Amerika arasındaki işbirliğine önemli bir olumsuz etkiye yol açmayacağını ve Türkiye’nin de belirli bir zaman dilimi içinde Rus yapımı savunma ekipmanı ve silahlarını azaltma konusunda adım attığını ya da atacağını göstermek zorunda.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın sözcüsü İbrahim Kalın, Trump’ın Erdoğan’la iki ay önce yaptığı telefon görüşmesinde soruna çözüm bulmak için çalışacağı konusunda söz verdiğini duyduğunu belirtti. Diğer yetkililer de ABD Başkanı’na ilişkin Türkiye’nin durumunu anladığı şeklinde bir portre çizdi.
Bir başka üst düzey Türk yetkili de Reuters haber ajansına yaptığı açıklamada görüşmelerin beklenenden daha olumlu olduğunu ve Amerikalıların kamuoyunda kullandıkları tondan daha yumuşak bir ton kullandıklarını söyledi.
Trump’ın muafiyet için manevra alanı var mı?
Trump son dönemde Türkiye konusunda bir açıklama yapmış değil. Ancak Türkiye Trump’ın desteğini alsa bile bu ortak zemini muhafaza etmek zor olabilir.
İki ülke arasındaki ilişkiler Suriye krizinde benimsenen askeri strateji, İran yaptırımları ve Türkiye’nin 15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminden sorumlu tuttuğu Fethullah Gülen’in iadesini istemesi gibi anlaşmazlıklarla gergin bir dönemden geçiyor.
Amerika Türkiye’de ABD vatandaşlarının ve biri geçtiğimiz Ocak ayında serbest bırakılan diplomatik misyonun Türk çalışanlarının tutuklanmasının yanı sıra iki yıl önce Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Washington ziyareti sırasında Erdoğan’ın korumaları ve göstericiler arasında yaşanan çatışmalara da tepkili.
İki taraf arasındaki bu görüş ayrılıkları Erdoğan’ın Kongre’deki destekçilerinin cılız kalmasıyla sonuçlandı. Beyaz Saray’dan yaptırım konusunda muafiyet adımı gelse de Kongre buna ayrı bir yaptırım tasarısıyla cevap verebilir.
Geçtiğimiz Şubat ayında her iki partiden senatörler, Trump’ın ABD seçimlerine müdahale ve Ukrayna’ya karşı saldırganlık sebebiyle Rusya’ya karşı daha sağlam bir duruş sergilemesini sağlamak üzere Rusya’ya yönelik yeni sert yaptırım getiren tasarı sunmuştu.
Washington Enstitüsü Türkiye Programı Direktörü Soner Çağaptay “Türkiye’nin muafiyet almasının imkansız olduğunu düşünmüyorum. Ama Türkiye’nin Washington’da neredeyse hiç dostu yok. O nedenle bu yokuş yukarı bir mücadele olacaktır” sözleriyle durumu değerlendirdi. Çağaptay, “CAATSA neredeyse hiçbir boşluk olmayacak şekilde hazırlanmış bir yasa. O nedenle Trump gerçekten iyi bir boşluk bulmak zorunda” diye konuştu.
