Mimarlar, Harita ve Kadastro Mühendisleri, Şehir Plancıları Odalarının Diyarbakır Şubeleri ile Dünya Miras Alanı eski yönetimi üyelerinden oluşan 9 kişilik teknik heyet, çatışmalardan 5 yıl sonra ilk kez Sur’a girebildi.
Bir gün boyunca yıkılan bölgede inceleme yapan heyet tespitlerini bir raporda topladı. Basın toplantısıyla kamuoyuna açıklanan raporu Mimarlar Odası Şube Eş Başkanı Şerefhan Aydın okudu. Aydın’ın dile getirdiği bazı tespitler şöyle;
“Sur içi bölgesinde kentsel dokunun iyi korunduğu, Savaş, Hasırlı, Fatih Paşa, Dabanoğlu mahallelerinde yer alan 49 tescilli yapının kalıntılarının dahi yerinde olmadığı teyit edilmiştir. Ayrıca yüze yakın tescilli sivil mimari örneği yapı büyük tahribata uğramış ağır hasarlı halde yerinde durmaktadır.
Onlarca sivil mimari örneği yapı (korunacak çevresel değerli yapılar ve müdahale edilerek korunacak çevresel değerli yapılar) yıkılmıştır. Yıkılan yapılara ait tekrar kullanılabilecek orijinal yapı malzemeleri alanda bulunamamıştır.
Uydu görüntüleri üzerinde yaptığımız çalışmalarda görüldüğü üzere her ne kadar alandaki yapılar tank ve topla dövülmüş olsa da, asıl yıkımın çatışmalardan sonra alandaki iş makineleri ile yaratıldığı tespit edilmiştir.
Alandaki yapıların mevcut durumu, yıkımların Kültür Bakanlığı uzmanları gözetiminde yapılmadığı, yıkımı gerçekleştiren kurumların kontrolsüz, özensiz, koordinasyon ve iletişim eksikliğiyle bu çalışmaları yürüttüğü ve şu anki tablonun oluşmasına sebep olduğu gözlemlenmiştir.
Bazı tescilli Sivil Mimari Örneği ve Korunması Gerekli Çevresel Değerli yapıların bir bölümünün yıkılarak fiili araç yolu olarak kullanıldığı, ayrıca başta Yenikapı Sokak olmak üzere birçok sokağın Sur’un geleneksel kent planına aykırı bir şekilde genişletildiği, bunun sonucunda da birçok tescilli ve çevresel değerde korunması gerekli yapının yıkıldığı tespit edilmiştir.
Hiç kimsenin alana girişine izin verilmemesine rağmen bazı yapılarda define amaçlı kazıların yapıldığı ve yapıların tahrip edildiği gözlemlenmiştir.
Alanda yeni yapıların alt yapısı için iş makineleri ile ciddi derinlikte kazıların yapıldığı, Sur’un arkeolojik katmanlarının tahrip edildiği görülmüştür. Yapıların orijinallerinde yer almayan rögar ve telekomünikasyon müdahale kapaklarının bazı yapı avlularına yerleştirilerek avlu döşemesine aykırı yapılarak yapılara zarar verdiği görülmüştür.
Alanda yapılan yeni yapıların özgün geleneksel Diyarbakır mimari dokusuna aykırı, tamamen bazalt kaplı betonarme yapılar olduğu, cumba, bazalt taş, geniş avlu, sokağa cephe veren kapı pencere açıklıkları, avlu duvar detayları, süs havuzu gibi geleneksel Sur mimari evlerinin belirgin özelliklerini taşımadığı görülmüştür. Aynı zamanda yeni yapıların cephesinde yapıştırma yöntemiyle kullanılan bazalt taşın Diyarbakır’ın özgün bazalt taşı olmadığı, yapıların cephelerinde sokak dokusunu bozan geniş boyalı sıvalı bölümler yapıldığı gözlemlenmiştir.”
İncelemeye katılanlar da Sur’u tanımakta güçlük çektiklerini söyledi. VOA Türkçe’ye konuşan Harita Mühendisi Volkan Yılmaz Erdoğmuş, bazı yerlerde navigasyon cihazı kullanmak zorunda kaldıklarını belirterek, “O tescilli yapıları bulabilmek için teknolojiden ve navigasyondan yararlandık. Bunlardan yararlanarak bu tescilli yapıları ulaştık ve bu tescilli yapıları gözlem yapacak diğer arkadaşlara gösterdik. Ama eski Sur sokaklarında gezerek, adres sistemi ile ulaşım sağlanamamıştır. Boş bir arazi olarak önümüzde duruyordu” dedi.
Şehir Plancılar Odası Şube Sekreteri Dilan Kaya Taşdelen ise Sur’da yabancılık çektiklerinin söyledi. VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Kaya Taşdelen, “Bir kere inanılmaz yabancısın, girdiğin yerin senin alanın olduğunu, senin bütün sokakları bildiğin, yürüdüğün, arkadaşlarınla vakit geçirdiğin yerler olduğunu düşün, ki o alana girdiğimizde hepimiz yabancılık çektik. Hatta bazı arkadaşların çocukluğunu geçirdiği yerlerdi. Herkes sıfırlandı o anda. Diyarbakırlı değildik bambaşka bir alana girmiştik” diye konuştu.
