Türkiye İnsan Hakları Vakfı TİHV’in 30 yıldır düzenli olarak yayınladığı insan hakları raporlarının 2020 yılı önsözünde, geçen yılın önceki yıllara kıyasla hak ve özgürlükler açısından olumlu gelişmelerin yaşandığı bir yıl olmadığı belirtildi.
2018 yılında kaldırılan olağanüstü halin fiilen sürdüğüne dikkat çekilen raporda, hükümetin tüm meseleleri güvenlik sorunu haline getirdiğine iddia edildi. Hak ve özgürlükler açısından yaşanan gerilemede Corona virüsü salgınının önemli rol oynadığına vurgu yapılan raporda; “Siyasal iktidarın ekonomiden toplum sağlığına kadar ülkenin tüm meselelerini güvenlik sorunu haline getiren, toplumu kutuplaştıran, ülke içinde ve dışında şiddeti esas alan, bilhassa da Kürt sorununun ve uluslararası sorunların çözümünde çatışma ve savaşı tek yöntem haline getiren politikaları, yaşanan hak ihlallerinin temelinde yatan en önemli faktördür” denildi.
“2020 yılında 3 bin 291 kişi öldürüldü”
TİHV Raporunun “Yaşam Hakkı” başlığı altında geçen yıl yaşanan ölüm olaylarına yer verildi. Bu bölümde yer alan bilgilere göre – Türkiye, Irak Kürt Bölgesi ve Suriye’de yapılan- operasyonlar ve saldırılarda 129 asker, 11, polis, 4 köy korucusu, 37 sivil ve 311 örgüt üyesi yaşamını yitirdi. “Yargısız infaz, dur ihtarı, rastgele ateş açma” gibi olaylarda 13, kara mayınları ve sahipsiz patlayıcıların patlaması sonucu ise bir kişinin öldüğü kayıtlara geçti. Rapora göre geçen yıl bir kişi gözaltına hayatını kaybederken 23 askerin ölümü ‘şüpheli’ olarak değerlendirildi. Rapora göre beş kişi de yasadışı örgütler tarafından öldürüldü. İki kişi açlık grevi ve ölüm orucunda hayatını kaybetti.
"Yaklaşık 2 bin 500 iş cinayeti"
“Yaşam Hakkı” başlığı altında kayda geçen en fazla ölüm işçiler arasında oldu. Rapora göre 2.427 kişi ‘iş cinayetine’ kurban gitti. İş cinayetinde hayatını kaybedenlerin işçiden 68’i çocuk, 148’i kadın ve 101’i göçmen olduğu ifade edilirken, en az 741 işçinin Covid-19 nedeniyle yaşamını yitirdiği belirtildi.
Yine raporun bu bölümde 284 kadının öldürüldüğüne de yer verildi. Şüpheli bir şekilde ölen veya intihar ettiği iddia edilen kadın sayısı ise en az 255 olarak rapora yansıdı. Irkçı saldırılarda 7, cezaevinde ise 34 kişinin ölümü de raporda yer alan bilgiler arasında. Aynı süre içinde öldürülen çocuk sayısı ise 26 olduğu raporda yer alan bilgiler arasında.
Corona ölümleri raporda
Raporda bu yıl ilk kez Corona kaynaklı ölümler de yer aldı. Pandemi kaynaklı ölüm sayısının tam olarak bilinmediğine dikkat çekilen raporda Sağlık Bakanlığı verilerine yer verildi. 31 Aralık 2020 itibarıyla salgın nedeniyle yaşamını yitirenlerin sayısı 20 bin 881 olduğu ifade edildi. Rapordaki bilgilere göre geçen yıl 322 sağlık çalışanı yaşamını yitirdi.
İşkence ve diğer kötü muamele iddiaları
TİHV Raporunun “İşkence ve diğer kötü muamele” başlığında ise 2020 yılı içinde tespit edilen 139 ayrı olayda en az 404 kişinin işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığı ve en az 86 kişinin yaralandığı iddiası yer aldı. Rapora yansıyan olaylarla ilgili şu bilgilere yer verildi; “Tespit edilen bu 139 olayın 22’si ev baskınları sırasında, 86’sı açık alanlarda ve 31’i resmi gözaltı merkezlerinde meydana gelmiştir. Bir olayda ise zorunlu askerlik görevini yapan bir kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kalmıştır. 140 olayın 109’unda işkence ve diğer kötü muamelenin faili polistir. 13 olayda asker, 10 olayda bekçi, 7 olayda zabıta/özel güvenlik ve bir olayda ise korucudur.” Raporda ayrıca zorla kaybetme niteliği taşıyan iki olayda kaçırılan bir kişiden halen haber alınamadığı vurgulandı.
Raporun bu başlığı altında geçen olayların yaygın olması ise TİHV tarafından şöyle açıkladı; “Türkiye’de işkence ve kötü muamele, kaçırma, ajanlaştırma iddialarındaki artışın ve yaygınlığın en temel nedenlerinin başında bu konulardaki cezasızlık politikası gelmektedir. Söz konusu artışa rağmen bu iddialarla ilgili açılan davaların sayısının azlığı, bu konulardaki cezasızlık politikansın bir sonucudur.”
“Hasta mahkumların tedavisi aksıyor”
Raporda cezaevlerinde yaşanan sorunlara da yer verildi. Türkiye’deki cezaevlerinde 50’si ağır, bin 564 hasta mahkûmun bulunduğuna dikkat çekilen raporda, “Hastane sevkleri düzenli yapılmadığı için mahpusların muayene ve tedavilerinin aksadı” denildi. Raporda ayrıca Corona virüsü salgını nedeniyle başka sağlık hakkı ihlalleri de yaşandığı ifade edildi.
“108 seçilmiş siyasetçi gözaltına alındı”
TİHV verilerine göre 2020 yılında üç milletvekilinin vekillikleri, haklarındaki kesinleşmiş mahkeme kararlarına dayanarak düşürüldü ve bu milletvekilleri tutuklandı. TİP Hatay Milletvekili Barış Atay’ın saldırıya uğraması, önceki dönemlerde milletvekilliği yapmış 6 siyasetçinin gözaltına alınıp, birinin tutuklanması da raporda yer aldı. Rapora göre geçen yıl aralarında belediye eş başkanları, seçilmiş ancak KHK’lı oldukları için mazbataları verilmemiş belediye başkanları, başkan yardımcılar, belediye meclisi ve il genel meclisi üyeleri ile muhtarların olduğu 108 seçilmiş kişi gözaltına alındı. Bunların 26’sı tutuklandı. 2020 yılında siyasi partilerin 513 üye ve yöneticisinin gözaltına alındığı, 141 kişi tutuklandığı vurgulanan raporda, dernek, vakıf, sendika ve meslek örgütleri ile çeşitli platformlar görev alan 299 kişi gözaltına alındığına dikkat çekildi. 2020 yılında ‘örgüte yardım ve yataklık etmek’, ‘örgüt propagandası yapmak’ ve ‘örgüt üyesi olmak’ gibi gerekçeler ile en az bin 865 kişinin gözaltına alındığı ve 211 kişinin tutuklandığı da raporda yer alan bilgiler arasında.
“91 milletvekili hakkında 355 fezleke, 16 belediyeye kayyum”
Milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılması için meclise gönderilen fezlekeler de raporda yer aldı. 2020 yılında 355 fezleke hazırlandığına dikkat çekilen raporda şu bilgilere yer verildi; “Dokunulmazlığın kaldırılması talebiyle 2020 yılı içinde AKP’den 3, CHP’den 17, DBP’den 1, HDP’den 56, İYİ Parti’den 8, MHP’den 2 ve bağımsız 4 milletvekili olmak üzere toplam 91 milletvekili hakkında 355 fezleke hazırlandı.”
Raporda yer alan diğer bir bilgiye göre ise 2020 yılında 3 siyasi partinin bir il ve 7 ilçe binası kimliği belirsiz kişi ya da kişiler tarafından saldırıya uğradı. Rapora göre 2020 yılında 4 il, 8 ilçe ve 4 belde olmak üzere 16 belediyenin HDP’li eş başkanı İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınarak yerlerine kayyum atandı. Yalova, Erdek ve Menemen’de CHP’li belediye başkanları İçişleri Bakanlığı tarafından görevden uzaklaştırıldı.
Kurucuları arasında eski başbakanlardan Ahmet Davutoğlu’nun da olduğu Bilim ve Sanat Vakfı’nın yönetimine mahkeme tarafından kayyum atanması da rapora girdi.
“Toplantı ve Gösteri Özgürlüğü”
Raporun “Toplantı ve Gösteri Özgürlüğü” başlığı altında ise geçen yıl 745 eyleme güvenlik güçlerince müdahale edildiği vurgulanırken, 88 toplantı ve gösterinin engellendiğine dikkat çekildi. Müdahalelerde 2 bin 014 kişinin fiziksel şiddet kullanılarak gözaltına alındığı, en az 65 kişinin yaralandığı de belirtildi. Ayrıca en az 335 kişiye katıldıkları eylem ve etkinliklerde “Covid-19 kapsamında alınan önlemlere uymadıkları” gerekçesiyle 790 bin 490 Türk Lirası para cezası kesildi. Ankara’da yapılan “Las Tesis” eylemine katılan Ankara Üniversitesi öğrencilerine verilen bursların kesilmesi de raporda yer aldı.
“Düşünce ve ifade özgürlüğü ”
2020 yılı Türkiye’de düşünce ve ifade özgürlüğü bakımından olumlu bir yıl olmadığı ifade edilen raporda, “2020 yılında en az 72 basın çalışanı ve 1 yazar gözaltına alındı. En az 25 gazeteci 2020 yılı içinde tutuklandı, 17 gazeteci ise adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. 2020 yılında en az 239 gazeteci ve basın çalışanı haklarında açılan 129 davada yargılandılar. Sonuçlanan davalarda 41 gazeteci toplam 173 yıl 11 ay 7 gün hapis cezası ve 34.160 TL para cezası ile cezalandırıldı. 32 gazeteci beraat etti, 5 dava ise düşürüldü. Ayrıca 32 gazeteci hakkında soruşturma başlatıldı. 5 gazeteciye, 2 basın kuruluşuna, 1 ilde Gazeteciler Cemiyeti’ne ait araca saldırı düzenlendi; 3 gazeteciye saldırı girişiminde bulunuldu. 5 gazeteci ve 1 yazar tehdit edildi, 1 gazeteci ise kendilerini istihbaratçı olarak tanıtan kişilerce ajanlık dayatmasına maruz kaldı” bilgilerine yer verildi.
2020 yılında en az bin 79 habere, 97 internet sitesine, 635 internet adresine, aralarında Fransız mizah dergisi Charlie Hebdo’ya ait sosyal medya hesabının da olduğu 10 sosyal medya hesabına ve 301 içeriğe erişim mahkeme kararlarıyla engellendiği de belirtildi. Raporda yer alan bilgilere göre 2020 yılında Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) tarafından 26 basın- yayın kuruluşuna 34 kez program durdurma ve idari yaptırım, 5 gün yayın durdurma ve 33 kez idari yaptırım cezaları verildi.
TİHV verilere göre 2020 yılında sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek en az 616 kişi gözaltına alındı, 11 kişi tutuklandı. Ayrıca bir sokak röportajındaki ifadeleri nedeniyle gözaltına alınıp ev hapsi tedbiriyle serbest bırakılan 1 kişi, ev hapsi tedbirine itiraz etmek için başvurduğu mahkeme tarafından tutuklandı. 2020 yılında en az 147 kişi hakkında sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek soruşturma başlatıldı. Sosyal medya paylaşımları gerekçe gösterilerek açılan 12 davada 5 kişi 20 yıl 4 gün hapis cezası ile cezalandırıldı, 3 kişi ise beraat etti.
2020 yılında en az 24 kişi “Cumhurbaşkanı’na hakaret” iddiasıyla gözaltına alındı.
