Corona pandemisi nedeniyle kasım ayından bu yana kapalı olan bar, meyhanelerle sadece paket servisle ayakta kalmaya çalışan kafe, restoran ve lokantalar zor günler geçiriyor.
Yaklaşık 10 yıl çeşitli mekanlarda çalıştıktan sonra dört yıl önce Kadıköy’de kendi mekanını açan Didem Öngünç de sıkıntılı bir dönemden geçen binlerce esnafla aynı kaderi yaşıyor.
Geçtiğimiz mart ayındaki ilk kapanma sonrasında birlikte çalıştığı üç çalışanı ile yollarını ayıran Öngünç, haziran ayında yeniden dükkanı açsa da bir daha eski ciroları göremeden kasım ayında paket servise dönmek zorunda kalmış ancak bir aylık denemeden sonra o servise de son vermek zorunda kalmış.
35 yaşındaki kadın işletmeci “Dört yıl önce dişimi tırnağıma takarak açtım bu mekanı. Pandemi hikayesinde yaklaşık bir yıldır önce kapandık. Üç ay kapalı kaldık. Ondan sonra haziranda açıldık. Kasım’da take away’a geçildi ama ben iki ay önce komple kapattım. Bu sokakta hiçbir dükkan açık değildi, Kadıköy hayalet şehre dönmüştü. Ayrıca dükkanı açmak demek elektrik, su, malzeme parası demek. Gücüm kalmamışken benim için açmanın bir mantığı yoktu” diyor.
Öngünç: “Kira 7 bin 500, aylık giderim 20 bin lira; günde 100 liralık paket satışla hiçbir şey ödeyemem mekanı 400 bin lira borçla kapatacağım”
Didem Öngünç, neredeyse bir yıldır kirasını ödeyemiyor, nisan ayında tahliye davası görülecek.
“Mal sahibi de haklı. Bir yıldır elektriğimi ödeyemiyorum suyumu ödeyemiyorum. Kasım ayında paket servisine geçildi. Paketle hangi dükkan çevirecek? Ben Kadıköy gibi bir yerde İstanbul’un göbeğinde işletmeciyim. Mekanımın kirası 7 bin 500 lira. Aylık ortalama giderim 20 bin lira. Günlük 100 liralık satışla ben ne elektriği ne suyu ödeyebilirim. Hiçbir şeyi ödeyemem. O nedenle büyük ihtimal tahliye kararı çıkacak. Ve hiçbir şey alamadan büyük ihtimal 400 bin lira borçla buradan çıkmış olacağım. Yıllardır kendi emeğiyle çalışan biri olarak şimdi emekli babamın eline bakıyorum. Ben bekarım ama binlerce insan çoluğuna çocuğuna ekmek götüremiyor. Biriken vergiler, ödenmeyen kiralar nasıl ödenecek? Bu durum ortadayken hiç kimse bir şey yapmıyor.”
Kadıköy’deki alkollü mekana sahip üç kadın işletmeciden biri olan Öngünç, bir çeşit vergi affı ve kira desteği ile birlikte çalışanların yararlandığı kısa çalışma ödeneği ve nakdi ödeme desteğinin en az altı ay daha sürmesinin bu işletmelerin yaşaması için kaçınılmaz olduğunu söylüyor.
Karagöz: “Bin lira destek aldık, kiramızın beşte biri yapmıyor”
Nurten Karagöz de neredeyse yirmi yıldır Kadıköy’de alkolsüz bir lokanta işletiyor. Geçtiğimiz martta dört çalışanıyla yollarını ayıran Karagöz, kasım ayından beri paket servisle ayakta kalmaya çalışıyor.
Karagöz: “3 ay ötelemeli 25 bin lira kredi verdiler şimdi faiziyle istiyorlar, ben nasıl ödeyeceğim?”
Ancak eski cirolarının çok uzağında kaldığını, kazandığı parayla dükkan kirasını bile çıkaramadığını belirtiyor.
Karagöz, “Devletten bin liralık bir destek aldık biz. 1000 lira bizim kiranın beşte biri bile yapmıyor. Onun dışında herhangi bir destek olmadı. İki yıl öncesinin yüzde 10’u gibi bir ciro yapıyoruz. Kapattıklarında bize dediler ki üç ay ötelemeli 25 bin lira kredi çekebilirsiniz. Çektik o 25 bin lirayı. Kapalı kaldığımız dönemde kiralarımız ödedik. Şimdi de diyor ki sen onu ödeyeceksin onu faiziyle geri istiyor. Kredi kullandırttı, borçlandırdı şimdi öde. Ben onu nasıl ödeyeceğim? Bu ciroyla mümkün mü? Paket servisi yapıyoruz. Paket servisi eski ciromuzun yüzde onuna bile denk düşmüyor bazen. Bazı günler 30-40 lira ile dükkanı kapattığımız oluyor. Çalıştığımız aplikasyonlar var. Sipariş o aplikasyonlarla veriliyor. O şirketler yüzde 35’le çalışıyor. Yirmi liralık yemek yaptığınızda yüzde 35’ini o firmalara bırakıyorsunuz. Fiyatlar da artıyor. Geçen sene yağı biz 27 liraya alıyorduk bu sen olmuş 73 lira. Bu kadar fahiş farkı yansıtamam. İnsanlar bir yıldır çalışmıyor ki insanların cebinde para yok? Bugün tam kapasite ile çalışmaya başlasak 2 yıl sadece borç ödeyeceğiz. Yemeyeceğiz içmeyeceğiz borçları ödeyeceğiz. Kapattık diyelim, o borçları nasıl ödenecek? Düzelebilir dedikçe daha fazla borca batıyoruz” diyor.
Aydan: “Birçok arkadaşım psikolojik zorluk yaşıyor. Aşağıdayız, yıkıldık gibi bir şey”
Mekanların kapanması ile on binlerce çalışan da işsiz kaldı.
Birçok çalışan ev kirasını ödeyemediği için memleketlerine dönerken Çengelköy’de annesiyle birlikte yaşayan spor akademisi öğrencisi Furkan Aydan bu zor dönemi nispeten az hasarsız atlatmış durumda.
Son bir yılda sadece üç ay düzenli maaş alabildiğini söyleyen Aydan, okuduğu özel üniversitenin taksitlerini ödeyemez hale gelmiş.
“1066 lira aylık taksidim var. Eskiden çalışıp ödüyordum ama aylardır bu mümkün olmuyor. Mekan kapalı olunca ödeme de olmuyor. Birlikte çalıştığım arkadaşlarımdan biri Samsun’a diğeri Adana’ya döndü. Çünkü kiralarını ödeyemiyorlardı. Gerçekten çok zor zamanlar. Birçok arkadaşım psikolojik zorluk yaşıyor. Aşağıdayız, yıkıldık gibi bir şey.”
Topkaya: “Açlığa ve işsizliğe terk edildik, antidepresan kullanımı artıyor”
Geçtiğimiz yaz döneminde üniversiteden mezun olan Betül Topkaya da istediği gibi bir iş bulamayınca eylül ayında Moda’da bir kahvaltıcıda çalışmaya başlamış ancak kasım ayında baş gösteren ikinci pandemi dalgası onu da işsiz bırakmış.
“İş bulamadığım için de Moda’da bir kahvaltıcıda işe girmek zorunda kaldım. Zaten çok kısa bir süre sonra 1-1,5 ay gibi sonra mekanlar kapatılınca işsiz kaldım. Çok belirsiz bir süreç, kaale alınmıyoruz. Ne kadar süre işsiz olacağım belirsiz. Birçoğumuzu sigortasız çalıştırılıyoruz. Çoğumuz kısa çalışma ödeneğinden yaralanamadı açlığa ve ölüme terk edilmiş durumdayız. Herkes borç batağında. Bu bizim için maddi olarak kolay değil manevi olarak yıkım yaşıyoruz. Anksiyete yaşıyoruz. Antidepresan kullanımımız artmış durumda.”
