WASHINGTON —
İran ve dünyanın büyük güçleri, Tahran’ın nükleer programıyla ilgili daha fazla müzakere konusunda anlaştı. Görüşmecilerin yeni imtiyazlar önerisine, İran İran’dan gelen yanıt, görüşmeleri takip eden kısa bir toplantı talebi oldu.
Bu önemli gelişme, İran ve dünya güçlerinin Haziran ayından beri ilk kez bu kadar üst düzeyde biraraya geldiği Kazakistan’da gerçekleşen ve iki gün süren görüşmelerde yaşandı.
Kazakistan’ın en büyük kenti Almati’de konuşan İran baş müzakerecisi Sait Celili, 6 ülke tarafından sunulan yeni önerilerin öncekilere oranla çok daha gerçekçi olduğunu vurgulayarak, Amerika, İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve Çin’in tekliflerini,
görüşmelerin dönüm noktası olarak tanımladı.
Görüşmeler, İran’ın barışçı nükleer program adı altında, gizlice nükleer silah ürettiği konusunda Tahran’ın reddettiği ancak Batı’da varolan endişeleri gidermeyi amaçlıyordu.
Daha Büyük Ödünler
Almati toplantısına katılan diplomatların aktardığına göre, 6 büyük ülke, İran’a, Farda’daki tesislerinde uranyum zenginleştirme çalışmalarını yüzde 20 oranında tutması halinde, altın ve diğer değerli madenler üzerinde uygulanan yaptırımları kaldırma teklifinde bulundu.
6 ülke, daha önce de, İran sivil havayollarının yedek parçaları üzerinde uygulanan kısıtlama önerilerine sınırlama getirmişti. Aynı ülkeler, Farda tesisinin tamamen kapatılması konusunda da ısrarcıydı.
Şimdi ise dünya güçleri, yüzde 20 saflık derecesinde durdurulup hemen başlanılmaması kaydıyla, Farda tesislerinde, düşük düzeyde uranyum zenginleştirme çalışması yapılmasını kabul etmeye hazır görünüyor.
Almati’de bulunan üst düzey bir Amerikalı yetkili, dünya güçlerinin İran’a süre vermediğini, ancak Tahran’ın, zamanın daraldığı konusunda uyarıldığını söyledi.
Daha hızlı görüşme süreci
Almati’deki görüşmelerin sonunda, taraflar 18 Mart’ta İstanbul’da uzmanlar düzeyinde ikinci bir toplantı yapmayı kararlaştırdı. İstanbul’daki Mart zirvesinin ardından 5 Nisan’da da baş müzakereciler biraraya gelecek.
Amerika’nın Sesi muhabiri Bijan Farhoodi’nin Almati’den bildirdiğine göre, müzakerelerin hızlandırılması talebi İran’dan geldi.
Farhoodi, Almati’de daha önce hiç olmayan bir umudun filizlendiğine dikkati çekerek, önceleri taraflar arasındaki mesafenin çok daha fazla olduğunu söylüyor.
“Daha önceki konferansta iki taraf da yeniden görüşmek için bu kadar yakın bir tarih üzerinde anlaşmamıştı. Bu kez İranlılar bir sonraki konferans için bir aydan daha az bir süre istiyor. Bu da İran’ın karşısındaki dünya güçlerinin isteklerini yerine getirerek yaptırımları kaldırma isteğini gösteriyor.”
Baskı devam ediyor
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi İran’a, nükleer silah geliştirmek için kullanılabileceği nükleer faaliyetlerini engellemek amacıyla bir dizi yaptırım uyguluyor. Aralarında Amerika’nın da olduğu bir çok ülke de İranlı kuruluşlara tek taraflı cezalar uyguluyor.
Kilit petrol rezervlerinin düşüşe geçtiği, işsizliğin artarak enflasyonun tırmandığı İran’da ekonomi, yaptırımlar gölgesinde giderek zayıflıyor. Almati toplantısına katılan diplomatlar, dünya güçlerinin İran petrol ve finansal sektörü üzerindeki cezaları kaldırma teklifinde bulunmadığına dikkati çekiyor.
Farhoodi, İranlı müzakerecilerin, yaptırımlara son verilmesi karşılığında, dünya güçlerine nükleer ya da diğer konularda işbirliği teklifini yinelediklerini söylüyor. İran’ın dünya güçleriyle bir sonraki görüşmesinde bu konunun da gündeme gelmesi bekleniyor.
Batı’nın umutları
6 ülkeyi temsil eden Avrupa Birliği Dış Politika Sorumlusu Catherine Ashton, İran’ın bu yeni teklife daha ılımlı bakacağını umduklarını söyledi.
Ashton, teklifin, İran’ın nükleer programının barışçı doğası ile ilgili uluslararası endişeleri giderme amacının yanı sıra İran’ın görüşlerine de yer verdiğini belirtti.
Paris ziyareti sırasında konuşan Amerika Dışişleri Bakanı John Kerry, “yararlı” diye tanımladığı Almati görüşmeleriyle ilgili olarak “ Eğer İran, ciddi müzakerelere dahil olursa, bu nükleer anlaşmazlık konusunda uzun vadeli bir çözüme götürebilir” dedi.
Merkezi Amerik’daki Silah Kontrol Derneği yöneticisi Daryl Kimball, İran’ın görüşmelere devam konusundaki şevki karşısında şaşırdığını söylüyor.
İranlılar’ın önünde kendilerinin yön vermesi gereken bir siyasi süreç olduğunu belirten Kimball, “Haziran ayında Cumhurbaşkanlığı seçimleri var. Dolayısıyla, bir tur nükleer müzakereyi daha kabul etmiş olmaları bazılarımıza şaşırtıcı geldi. Çünkü yakın gelecekte nükleer konuda çözüme ulaşmamak için güçlü siyasi nedenleri var” şeklinde konuştu.
İran uranyum zenginleştirmesini frenlemek için Batı’nın uyguladığı uluslararası baskılara uzun süredir direniyor. Son olarak Uluslararası Atom Enerjisi Dairesi İran'ın Natanz nükleer tesislerinde uranyum zenginleştirmek için yeni nesil santrifüjler kullanmaya başladığını bildirdi. Amerikalı yetkililer bu son adımı “kışkırtıcı” olarak niteledi.
Askeri tehdit
İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, Çarşamba günü yaptığı açıklamada uluslararası toplumun mevcut yaptırımları arttırması gerektiğini, İran’ın nükleer zenginleştirme çalışmalarına devamının “askeri yaptırımlar” uygulanmasına yol açacağını söyledi ancak ayrıntı vermedi.
İsrail uzun zamandır, İranlı liderlerin Yahudi devletini yıkma çağrılarının tehdit oluşturduğunu, İran’ın nükleer tesislerindeki çalışmaların bombaya dönüşmesini önlemek için bu tesisleri vurabileceklerini bildiriyor. İran ise İsrail’in geniş çaplı nükleer cephaneliğinin bölge barışı için en büyük tehdit olduğunu savunuyor.
Bu önemli gelişme, İran ve dünya güçlerinin Haziran ayından beri ilk kez bu kadar üst düzeyde biraraya geldiği Kazakistan’da gerçekleşen ve iki gün süren görüşmelerde yaşandı.
Kazakistan’ın en büyük kenti Almati’de konuşan İran baş müzakerecisi Sait Celili, 6 ülke tarafından sunulan yeni önerilerin öncekilere oranla çok daha gerçekçi olduğunu vurgulayarak, Amerika, İngiltere, Fransa, Almanya, Rusya ve Çin’in tekliflerini,
görüşmelerin dönüm noktası olarak tanımladı.
Görüşmeler, İran’ın barışçı nükleer program adı altında, gizlice nükleer silah ürettiği konusunda Tahran’ın reddettiği ancak Batı’da varolan endişeleri gidermeyi amaçlıyordu.
Daha Büyük Ödünler
Almati toplantısına katılan diplomatların aktardığına göre, 6 büyük ülke, İran’a, Farda’daki tesislerinde uranyum zenginleştirme çalışmalarını yüzde 20 oranında tutması halinde, altın ve diğer değerli madenler üzerinde uygulanan yaptırımları kaldırma teklifinde bulundu.
6 ülke, daha önce de, İran sivil havayollarının yedek parçaları üzerinde uygulanan kısıtlama önerilerine sınırlama getirmişti. Aynı ülkeler, Farda tesisinin tamamen kapatılması konusunda da ısrarcıydı.
Şimdi ise dünya güçleri, yüzde 20 saflık derecesinde durdurulup hemen başlanılmaması kaydıyla, Farda tesislerinde, düşük düzeyde uranyum zenginleştirme çalışması yapılmasını kabul etmeye hazır görünüyor.
Almati’de bulunan üst düzey bir Amerikalı yetkili, dünya güçlerinin İran’a süre vermediğini, ancak Tahran’ın, zamanın daraldığı konusunda uyarıldığını söyledi.
Daha hızlı görüşme süreci
Almati’deki görüşmelerin sonunda, taraflar 18 Mart’ta İstanbul’da uzmanlar düzeyinde ikinci bir toplantı yapmayı kararlaştırdı. İstanbul’daki Mart zirvesinin ardından 5 Nisan’da da baş müzakereciler biraraya gelecek.
Amerika’nın Sesi muhabiri Bijan Farhoodi’nin Almati’den bildirdiğine göre, müzakerelerin hızlandırılması talebi İran’dan geldi.
Farhoodi, Almati’de daha önce hiç olmayan bir umudun filizlendiğine dikkati çekerek, önceleri taraflar arasındaki mesafenin çok daha fazla olduğunu söylüyor.
“Daha önceki konferansta iki taraf da yeniden görüşmek için bu kadar yakın bir tarih üzerinde anlaşmamıştı. Bu kez İranlılar bir sonraki konferans için bir aydan daha az bir süre istiyor. Bu da İran’ın karşısındaki dünya güçlerinin isteklerini yerine getirerek yaptırımları kaldırma isteğini gösteriyor.”
Baskı devam ediyor
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi İran’a, nükleer silah geliştirmek için kullanılabileceği nükleer faaliyetlerini engellemek amacıyla bir dizi yaptırım uyguluyor. Aralarında Amerika’nın da olduğu bir çok ülke de İranlı kuruluşlara tek taraflı cezalar uyguluyor.
Kilit petrol rezervlerinin düşüşe geçtiği, işsizliğin artarak enflasyonun tırmandığı İran’da ekonomi, yaptırımlar gölgesinde giderek zayıflıyor. Almati toplantısına katılan diplomatlar, dünya güçlerinin İran petrol ve finansal sektörü üzerindeki cezaları kaldırma teklifinde bulunmadığına dikkati çekiyor.
Farhoodi, İranlı müzakerecilerin, yaptırımlara son verilmesi karşılığında, dünya güçlerine nükleer ya da diğer konularda işbirliği teklifini yinelediklerini söylüyor. İran’ın dünya güçleriyle bir sonraki görüşmesinde bu konunun da gündeme gelmesi bekleniyor.
Batı’nın umutları
6 ülkeyi temsil eden Avrupa Birliği Dış Politika Sorumlusu Catherine Ashton, İran’ın bu yeni teklife daha ılımlı bakacağını umduklarını söyledi.
Ashton, teklifin, İran’ın nükleer programının barışçı doğası ile ilgili uluslararası endişeleri giderme amacının yanı sıra İran’ın görüşlerine de yer verdiğini belirtti.
Paris ziyareti sırasında konuşan Amerika Dışişleri Bakanı John Kerry, “yararlı” diye tanımladığı Almati görüşmeleriyle ilgili olarak “ Eğer İran, ciddi müzakerelere dahil olursa, bu nükleer anlaşmazlık konusunda uzun vadeli bir çözüme götürebilir” dedi.
Merkezi Amerik’daki Silah Kontrol Derneği yöneticisi Daryl Kimball, İran’ın görüşmelere devam konusundaki şevki karşısında şaşırdığını söylüyor.
İranlılar’ın önünde kendilerinin yön vermesi gereken bir siyasi süreç olduğunu belirten Kimball, “Haziran ayında Cumhurbaşkanlığı seçimleri var. Dolayısıyla, bir tur nükleer müzakereyi daha kabul etmiş olmaları bazılarımıza şaşırtıcı geldi. Çünkü yakın gelecekte nükleer konuda çözüme ulaşmamak için güçlü siyasi nedenleri var” şeklinde konuştu.
İran uranyum zenginleştirmesini frenlemek için Batı’nın uyguladığı uluslararası baskılara uzun süredir direniyor. Son olarak Uluslararası Atom Enerjisi Dairesi İran'ın Natanz nükleer tesislerinde uranyum zenginleştirmek için yeni nesil santrifüjler kullanmaya başladığını bildirdi. Amerikalı yetkililer bu son adımı “kışkırtıcı” olarak niteledi.
Askeri tehdit
İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, Çarşamba günü yaptığı açıklamada uluslararası toplumun mevcut yaptırımları arttırması gerektiğini, İran’ın nükleer zenginleştirme çalışmalarına devamının “askeri yaptırımlar” uygulanmasına yol açacağını söyledi ancak ayrıntı vermedi.
İsrail uzun zamandır, İranlı liderlerin Yahudi devletini yıkma çağrılarının tehdit oluşturduğunu, İran’ın nükleer tesislerindeki çalışmaların bombaya dönüşmesini önlemek için bu tesisleri vurabileceklerini bildiriyor. İran ise İsrail’in geniş çaplı nükleer cephaneliğinin bölge barışı için en büyük tehdit olduğunu savunuyor.
