İnsan Hakları Gözlem Örgütü Kırgız hükümetini son etnik çatışmalarda Özbekler’i korumamakla suçladı. Amerikan örgütünün raporunda gözaltına alınanlara kötü davranıldığı ve avukatlarıyla görüştürülmediği de ileri sürülüyor.
1991 yılında Rusya’dan bağımsızlığını kazanan Kırgızistan iki ay önce kanlı etnik çatışmalara sahne oldu. Güneyin iki büyük kenti Oş ve Celalabat’ta militan Kırgızlar’ın Özbekler’e saldırmasıyla başlayan olaylar günlerce devam etti. Özbekler’e ait işyerleri talan edildi, evleri ateşe verildi. Son 20 yılın en ciddi etnik çatışması olarak nitelenen olaylarda en az 2 bin kişi öldü, bin 500 kişi yaralandı. Özbekler ölü sayısının çok daha fazla olduğunu ileri sürüyor. Kırgızlarla azınlıktaki etnik Özbekler arasında çıkan çatışmalarda 2 bin kişi öldü, yüz binlerce kişi evlerini terketti.
5 buçuk milyon nüfuslu Kırgızistan'da, çoğu ülkenin güneyinde olmak üzere, bir milyona yakın etnik Özbek yaşıyor. Başka bir deyişle nüfusun yüzde 65’ini Kırgızlar, yüzde 14’ünü etnik Özbekler oluşturuyor. Geri kalan yüzde 21’in yüzde 12’si Rus. Yani Kırgızistan’da neredeyse etnik Özbekler kadar Rus da var.
Özbekler, olaylar sırasında asker ve polisleri olaylara müdahale etmemekle hatta Kırgız militanlara yardım etmekle suçlamıştı.
İnsan Hakları Gözlem Örgütü’nün yayınladığı rapor bu suçlamayı doğrular nitelikte. Raporda çatışmalar sırasında silah toplamak amacıyla Özbek mahallelerine giren güvenlik kuvvetlerinin, kasıtlı ya da kasıtsız, Kırgız militanların işini kolaylaştırdığı belirtiliyor.
Rapora göre, aradan iki ay geçmesine rağmen Kırgızlar’ın kontrolündeki polis teşkilatı hala Özbekler’i gerekçesiz olarak gözaltına alıyor ve işkence yapıyor. Raporda, polislerin Özbekler’e karşı yeni bir korkutma ve yıldırma kampanyası açtığı, Özbek mahallelerini basarak Özbek erkekleri çeşitli bahanelerle tutukladıkları ileri sürülüyor. Raporda 60 işkence vakasının belgelendiği; Özbekler’e, döverek, tekmeleyerek, kafalarına geçirilen plastik torbalarla havasız bırakılarak işkence yapıldığı kaydediliyor.
İnsan Hakları Gözlem Örgütü’nün İsveçli raportörü Ole Solvang, etnik çatışmalarla ilgili 91 sayfalık raporun, olaylara tanık olan 200’den fazla Özbek ve Kırgız’ın ifadelerine dayandığını açıkladı. Görgü tanıklarıyla görüşmelerinin 25 Temmuz’a kadar sürdüğünü belirten uzman “ayrıldığımda baskı kampanyası sürüyordu” diyor.
İsveçli uzman, Kırgızistan’dan ayrılmadan önce bir Özbek aileyi ziyaret etmiş ve ailenin bir gün önce gözaltına alınan 63 yaşındaki en yaşlı kişisiyle konuşmuş. Birkaç saat karakolda tutulan kişinin başında şişlik, omuzları, kolları ve sırtında çürükler bulunduğunu söyleyen Ole Solvang, yaşlı Özbek’in görüşme sırasında fenalaştığını ve hastaneye kaldırıldığını bildirdi.
Geçen ayki Kırgızistan’a yardım konferansında, Bişkek hükümetine yaklaşık bir milyar dolar yardım sağlanması kararlaştırıldı. Paranın önemli bir bölümü Ekim ayındaki parlamento seçimlerine kadar geçici hükümeti ayakta tutmak için kullanılacaktı. Bişkek hükümetine bu kadar ilgi duyulmasının başlıca nedeni Kırgızistan’ın dünyada topraklarında hem Amerikan hem de Rus üssü bulunan tek ülke olması.
Ancak Özbekler’e baskı devam ederse bu yardımın gerçekleşeceği şüpheli.
İnsan Hakları Gözlem Örgütü’nün incelemesi Özbekler’in, çoğu zaman fidye için gözaltına alındığını gösteriyor. Özbek aileler karakola götürülen erkekleri kurtarmak için 100 ile 10 bin dolar arasında rüşvet ödemek zorunda kaldıklarını bildirdi. Yurt dışına gitmek isteyen Özbekler ise aşılması zor bürokratik engeller ve çok yüksek rüşvet talepleriyle karşılaşıyor.
Görgü tanıklarına göre Haziran’daki etnik çatışmalar sırasında Özbek mahallelerine önce askeri araçlarla Kırgız askerleri girdi. Görgü tanıkları askeri birliklerin Özbekler’in kendilerini korumak için yollara kurdukları barikatları söktüğünü ve bunun daha sonra mahalleleri basan Kırgız militanların işini kolaylaştırdığını söyledi.
Şiddet olayları sırasında en az 100 bin Özbek komşu Özbekistan‘a kaçmak zorunda kalmıştı.
İnsan Hakları Gözlem Örgütü’nün İsveçli raportörü Ole Solvang, kendisine, şu anda, çatışmalarla ilgili olarak, 214’ü Özbek olmak üzere 243 kişinin tutuklu olduğunun bildirildiğini söyledi. Saldırıya hedef olanların, evleri işyerleri yakılanların Özbekler olduğunu hatırlatan uzman, tutuklu oranının gerçeği yansıtmadığı görüşünde.
Kırgızistan hükümet sözcüsü Ferid Niyazov, raporla ilgili bir açıklama yapmadı. Başsavcılık sözcüsü Sümer Nasiz ise hükümetin tarafsız soruşturma yapacak kapasitede olduğunu söylemekle yetindi. Nasiz, Kırgız güvenlik kuvvetlerinin suç işlediklerinin doğru olduğunu ancak bunun etnik temizlik ya da soykırımı olarak nitelenemeyeceğini söyledi.
İsveçli uzman, Bişkek’te, Devlet Başkanı Roza Otunbayeva ile de görüşmüş. Otunbayeva, Ole Solvang’a, yetkilerinin sınırlı olduğunu, güneye sözünü fazla geçiremediğini söylemiş.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü AGİT, Oş ve Celalabat kentlerine 50 polis gözlemci göndermek istiyor. Karakollarda görev yapacak gözlemcilerin görevi zanlılara kötü davranılmasını önlemek. Ancak güney illerindeki politikacılar ve emniyet görevlileri buna şiddetle karşı çıkıyor. Yerli ve yabancı gözlemcilere göre önümüzdeki günlerde Bişkek’te beklenen yabancı polisler başkentten başka bir yere gidemeden geri dönecek.