26 Nisan 1986’da Ukrayna’daki Çernobil nükleer santralinde dünyanın en kötü nükleer felaketi yaşandı. Reaktörlerden birinde meydana gelen patlamadan sonra çevreye büyük miktarda radyasyon sızdı. Radyasyon kuzey ve orta Avrupa’ya kadar yayıldı. Reaktörün 30 kilolometre civarı girilmez bölge ilan edildi. Patlamanın meydana geldiği reaktörün beton duvarları sızıntıyı önlemeye yetmedi. Felaketin 25’inci yıldönümünde nükleer santral hala radyoaktif madde içeren tehlikeli bir alan.
Ukrayna’nın Pripyat kenti ölü bir kent. Evler, okullar, çocuk parkları doğaya terkedilmiş durumda.
Pripyat bir zamanlar 50 bin kişi barındırıyordu. Kent şimdi bomboş. Sonsuza kadar da boş kalabilir. Eski günlerden kalma eşyalar paslanmaya terkedilmiş.
Pripyat’ta Çernobil faciası yüzünden hayat durmuş.
26 Nisan 1986’da, dört numaralı reaktörün soğutma sistemi teste tabi tutuluyordu. Reaktör aşırı derecede ısındı ve buhar basıncı nedeniyle patladı. Nükleer santralin çatısı havaya uçtu. Radyasyon çabucak gökyüzüne yayıldı. Halk uykudayken radyasyon tüm kente yayıldı. Pripyat santralin kuzeyindeki en yakın kentti.
4 numaralı reaktörde nükleer yakıt ve yakıtı çevreleyen grafit alev aldı. Yetkililer bölgeye helikopterler göndererek reaktördeki yangını kum torbaları ve diğer malzemelerle durdurmaya çalıştı. Ancak yangın günlerce devam etti.
Rüzgar radyoaktif partikülleri geniş bir alana yaydı. Önce Ukrayna, Rusya, Beyaz Rusya, ardından İskandinavya, İngiltere ve Türkiye dahil Avrupa’nın diğer ülkeleri etki altında kaldı. Rüzgar yön değiştirdikçe radyasyon da yayıldı.
Sonunda patlamadan bir buçuk gün sonra Pripyat’ın boşaltılması için talimat verildi. Halka sadece bir iki günlüğüne evlerinden çıkmaları gerektiği söylendi. Halk geride herşeyini bıraktı. Hiç kimse evlerine dönemedi.
Radyasyonun geniş bir alana yayılmasına rağmen Sovyet yetkililer Çernobil’de olanlar hakkında halka çok az bilgi verdi. Bir çok kişi yabancı kaynaklara değil liderlerinin sözlerine inandı.
Çernobil’den yüzlerce kilometre ötedeki ülkelerde, radyasyon detektörleri Sovyet liderlerin Çernobil’deki kazayı kabul etmelerini sağladı.
Binlerce kişi enkaz kaldırmak üzere Çernobil’e çalışmaya gönderilmişti. İşçiler patlayan reaktörü ve radyoaktif yakıtı çevrelemesi için bir de bina inşa etti. İşçilerin ekipmanları radyasyon nedeniyle kullanılmaz hale geldi. İşçilerin de çoğu hastalandı.
Sovyet hükümeti Çernobil santralinde ölenlerden en az 31’inin patlamayla doğrudan bağlantılı olduğunu açıkladı. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre ise temizlik çalışmalarına katılan kişilerden en az 2 bin 200’ünün patlamayla bağlantılı rahatsızlıklardan ölebileceği tahmininde bulunuyor. Örgüte göre Çernobil’de ölü sayısı kanser ve radyasyon bağlantılı hastalıklardan ölenlerle birlikte 4 bine çıkabilir.
Çernobil’in çevresinde 30 kilometrelik bir alan yasak bölge ilan edildi. Pripyat da bu bölge içinde yer alıyor. Enerji santrali 2000 yılına kadar aktif kalmaya devam etti, sonunda tamamen kapatıldı.
Çernobil nükleer santralindeki Sovyet tasarımı RBMK reaktörleri beton binalarla çevrili değildi. Reaktörleri beton yapılarla çevrelemek şimdi standart hale geldi. Uluslararası Atom Enerji Dairesi eski Nükleer Güvenlik Direktörü Philippe Jamet bu yapıların önemine dikkat çekiyor:
"Bu binalar bariyer görevi görüyor. Bir kaza olduğu zaman çevreyi ve çevrede yaşayanları korumamız gerekiyor."
Rusya’da hala 11 aktif RBMK tipi reaktör var. Amerika tarihindeki en kötü nükleer kazanın meydana geldiği Pennsylvania’daki Three Mile İsland’da ölü ya da yaralı olmadı. 28 Mart 1979 yılındaki kazanın çevreye etkisi de daha az oldu. Kazanın meydana geldiği nükleer reaktörü çevreleyen beton bina patlama sırasında zarar görmedi.
