Merkez Bankası’nın ikinci kez faiz indirimi kararı almasıyla döviz kurunda oluşan rekor artış lastik satışı ve değişimi yapan esnafın envanterine yeni ürün eklemekte zorlanmasına ve araç sahiplerinin de lastik bulamamasına neden oluyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faiz karşıtı tutumu ve Merkez Bankası’nın Ekim ve Kasım aylarında iki kez faiz indirimi kararı alması sonrasında rekor düzeyde artan döviz kurları nedeniyle piyasada ürün sıkıntısı oluştuğu vurgulanıyor.
Türkiye genelinde 1 Aralık itibariyle de taksi, yolcu otobüsleri, lojistik araçları gibi ticari araçlar için “kış lastiği zorunluluğu” uygulaması her yıl olduğu gibi yürürlüğe girecek. Kanuni açıdan zorunlu olmamasına rağmen kişisel araç sahipleri de olası kar yağışı veya bulundukları bölgelerdeki buzlanma gibi risklere karşı bugünlerde kış lastiği arayışında. Bu durum lastik sektöründe normal koşullarda satışlarda hareketliliğe yol açması gerekirken, lastik satıcısı ve servisi işletmelerde farklı ölçülerde, farklı markalarda lastik çeşidi bulunmadığı gözleniyor.
VOA Türkçe’nin lastik sektöründe son durumu sorduğu Otomotiv Lastik Satıcıları ve Servisçileri Derneği (LASED) yönetimi de döviz kuru artışı nedeniyle öncelikle lastik fiyatlarında da artış olduğuna dikkat çekti. 2003 yılından bu yana sektörde mesleki dayanışma amaçlı faaliyet yürüten LASED, Türkiye’de ciddi sayıda lastik üreticisi firma ve dolayısıyla fabrika bulunduğunu ancak bu firmaların iç piyasa yerine yurt dışına satış yapmayı tercih ettiğini vurguladı.
LASED yönetimi adına Ferhat Değer A.Ş. Genel Müdürü Levent Yener, VOA Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, lastik fiyatlarında döviz kuruna bağlı olarak artış yaşandığını söyledi. Lastik sektörü üzerinde beş yıl önce yürürlüğe koyulan yasal düzenlemeler sonrasında yurt dışından -- Çin gibi alternatif ülkelerden -- ağır vergilendirme nedeniyle ürün getiremediklerini kaydeden Yener, bu nedenle de yerli üreticiler ya da Türkiye’de üretici olan firmalardan lastik temin etmek durumunda olduklarını ve bu firmalarca piyasada fiyat oluşturulduğunu açıkladı. Kurdaki artış nedeniyle lastik fiyatlarına yüzde 25’in üstünde zam yapıldığını belirten Yener, stoklarda da yeterince lastik olmadığını çünkü Türkiye’de üretim yapılmasına karşın çoğunlukla Avrupa’ya ihracat yapıldığını aktardı. “Yurtdışına ihracat yapılması daha karlı görüldüğü için iç pazarda yeterince ürün bulanamıyor” diyen Yener, her Aralık ayında kış lastiği geçişi dolayısıyla dönemsel sıkıntı olabildiğini ancak şimdi ticari araç kaynaklı talebi karşılayacak ürün bulunmasında daha ciddi sıkıntı olduğunu dile getirdi.
Lastik sektöründe otuz yıldır görev aldığını vurgulayan Yener, “Bir ay önce bin lira olan bir ürün şimdi bin dört yüz lira civarında. Alıcısı var ama yeterince ürün bulunmuyor. En son geçen haftaki kur artışı öncesinde süreç başladı. Bundan üç ay önce normal koşullarda yüzde 10’luk zam yapılıyordu. Ancak firmalar tarafından yüzde 10’un üzerine yeniden yüzde 25 oranında zam duyuruları yapıldı. Doğal olarak da lastik satıcıları da firmalardan önceki fiyatlara ürünleri temin edemeyecekleri için şimdiden bu yapılan ilave zamları satış fiyatlarına yansıtıyor” dedi. Bu nedenle “biraz fazla şişkin fiyatlar” oluştuğunu söyleyen Yener, LASED’in son toplantısında 2022 yılını ise lastik satıcıları ve servisçileri olarak daha zor koşullarda karşılayacaklarını konuştuklarını ifade etti. Avrupa’nın gelecek yıl Türkiye’den daha fazla talepte bulunulmasını beklediklerini açıklayan Yener, bunun da gelecek yıl iç piyasada ürün azlığından kaynaklanan fiyat artışı olacağını kaydederek, “Üreticiler yurt dışına nakit parayla satış yaptıkları için iç pazar yerine Avrupa ülkelerine satış yapmayı tercih ediyor. Burada bizim için ikame söz konusu olabilirdi. Çin veya Uzak Doğu ülkelerinden ürün temini olabilirdi ancak yüksek vergi duvarıyla o seçenek kapatıldığı için pek mümkün değil. Mesela Çin’den 20 dolara alabileceğiniz ürün, raflarımıza ulaştığında maliyeti 40-50 dolara yükseliyor. Bu maliyet de zaten yerli üretici fiyatlandırmasıyla aynı olduğu için Çin gibi seçenekler uygun olmuyor. Dolayısıyla önümüzdeki yıl daha az lastik ve daha fazla sıkıntı olacak” diye konuştu.
“Lastik temininde döviz kuru etkili oluyor”
Ankara’da İskitler semtindeki lastik satıcısı esnaftan birisi olan Arif Naci Bakır da, kış lastiği alımını Aralık ayına bırakmış tüketiciler açısından fiyat farkı ve ürün bulma sıkıntısı olacağı görüşünü aktardı.
Lastik satıcısı işletmeciler açısından nasıl bir süreç işlediğini anlatan Bakır, “Kış lastiği siparişlerimizi Temmuz – Ağustos aylarında bir yıl içerisinde ne kadar satacağımızı tespit ederek ilgili markalardan veririz. Bunun da teslimi bize Eylül – Ekim aylarında olur. İleri tarihli olduğu için hem biz hem fabrikalar temkinli davranmak zorundayız. Çünkü stok maliyeti çok fazla. Dolayısıyla taleplerimiz tümüyle karşılandı. Yıl içerisinde ilave taleplerde ise sıkıntı oldu. Marka bazlı değil hemen hemen her fabrika stoğu ayarlıydı ve yetiştirilmeyen talepler oldu. Ticari araçlar için lastik satışı henüz devreye girmedi. Ticarilerde 1 Aralık’ta zorunlu kış lastiği uygulaması başlayacak ve şu anda biraz sıkıntı var. Öngörülü tüketiciler erkenden lastik aldı. Son ana bırakmış tüketiciler ise hem fiyattan dolayı zarar edecek hem de bulamama sıkıntısı mutlaka doğacak. Fabrikalar da, ithalatçılar da ürün getirmekte zorlanıyor çünkü satılacağından emin olunmadığı için maliyeti endişelendiriyor. Binek araçlarda pek fazla sıkıntı yok” dedi.
Yaz dönemi sipariş verildiğinde dolar kuru 8 Türk Lirası civarındayken şimdi 12 Türk Lirası kur ile karşı karşıya olduklarını anımsatan Bakır, “Dolayısıyla ithalatçılar da talep edilen lastikleri getirmekte zorlanıyor. Lastik temininde döviz kuru çok etkili oluyor. Yerli üretim dediğimiz firmalar da fabrikalarını yurt dışına taşımaya başlıyor. Zaten siparişlerimizi de eksik aldılar. Döviz kurundan dolayı üretimlerini yurt dışına göndermeye çalışıyorlar. Dolayısıyla yerli ürün yerine biz de yurt dışından mal getirtmek zorunda kalıyoruz. Gelenlerin de fiyatları kurdan dolayı çok yüksek oluyor.Bir yandan döviz girdisi olacak diye yurt dışına mal gönderiliyor ama bir yandan da biz daha fazlasını döviz ile geri almak zorunda kalıyoruz. T2-T3 dediğimiz alt markalarda hem de iyi markalarda ister istemez yurtdışına ödenen döviz, lastik üreticilerince getirilen dövizden daha fazla oluyor” tespitlerini paylaştı.
“Müşterilerden çoğu lastik olmadığı için geri dönüyor”
Ankara’da İvedik Organize Sanayi Bölgesi’ndeki (OSB) lastik tamiri servisi işletmecisi Muhterem Erdoğan da, Türkiye’nin lastik üreticisi olmasına rağmen piyasada Aralık ayı arifesinde şimdiden sıkıntı yaşandığını söyledi.
Erdoğan, “Türkiye’de 100 lastik üretiliyorsa genellikle 80’i yurt dışına ihrac ediliyor. Şu anda 13 – 14 ve C tiplerinde lastik üretimi sıkıntısı var. Bizlere de gelmiyor, lastik olsa alacak, biz de satacağız. Ama o lastik tipleri çoğunlukla yurt dışına gidiyor. Biz de satış yapamıyoruz. Dükkana 10 müşteri geliyorsa lastik olmadığı için 6’sı geri dönüyor. Elimde çok az tipte lastik var. İşçilik ile kazanıyoruz” dedi.
“Bizim pazarımız ile yurtdışı pazar arasındaki makas büyüyor”
İvedik OSB’de lastik satışı işletmecisi Fatih Yılmaz da, 1 Aralık itibariyle sıkıntı olabileceği görüşünü dile getirdi.
Yurt dışına ihracat yapılması nedeniyle iç piyasaya ürün verilmediğini kaydeden Yılmaz, “Türkiye’de bir sürü global marka fabrikası var ve çok ciddi üretim yapıyorlar. Aslında bu üretim Türkiye’ye yeter de artar. Ama son zamanlarda dolar kurundan dolayı, bütün bu fabrikalar, daha karlı olduğu için yurt dışına satış yapıyorlar. O nedenle de iç piyasada lastik sıkıntısı yaşanıyor. Şu anda yurtdışına yoğun satış yapıldığını tahmin ediyoruz. Özellikle C tipinde, hafif ticari araçların kullandığı lastiklerde sıkıntı yaşıyoruz. Şu anda yüzde 15 oranında bir sıkıntı var diyebiliriz. Ancak 1 Aralık’ta ticari lastikler için zorunluluk başladığında o zaman bu tedarik sıkıntısı büyüyecek. Bizim memleketimizde son gün alım talebi nedeniyle ticari araç lastiklerinde sıkıntı yaşayacağız diye düşünüyorum. Bu sıkıntıyı gidermek zor. Bizim pazarımız ile yurtdışı pazar arasında ciddi bir makas olduğu için sıkıntının kısa sürede çözüleceğini zannetmiyorum” diye konuştu.
