ABD Merkez Bankası'nın (FED) üst düzey bir yetkilisinin geçen hafta bankanın ABD dolarının dijital versiyonunun çıkarılmasıyla sonuçlanacak bir planın tasarı sürecini hızlandırdığını söylemesi, finans piyasalarında şaşkınlıkla karşılanmıştı. FED yetkilisinin bu açıklaması, paranın gelecekte nasıl bir şekil alacağı konusunda büyük ülkeler arasındaki yarışa ABD'nin de girdiğinin işareti olarak algılanıyor.
ABD, "merkez bankası dijital dövizi" (CBDC) çıkarma konusunu gündemine alan ilk ülke değil. Bu konuda öncülüğü Çin yapıyor. Ancak ABD dolarının küresel ticaret ve dünya ekonomisindeki önemi, FED'in dijital para biriminin geliştirilmesi ve kabul edilmesi projesine olan ilgisini özellikle anlamlı kılıyor.
Merkez bankalarının dijital para birimi çıkarmasını destekleyenler, kişiler ya da şirketler arasındaki elektronik ödemelerin anında ve kalıcı olarak yapılabileceği, bir bankanın aracı olmasına gerek kalmayacağı, banka hesabı olmayan kişilerin bile kolaylıkla güvenli elektronik ödeme alabileceği bir geleceğe işaret ediyor.
Ancak merkez bankalarının dijital döviz alanına girmesine şüpheyle bakanlar, kişisel gizlilikle ilgili kaygıları öne çıkararak bu sistemin, kişilerin gizli tutmayı tercih edecekleri mali işlemlere federal hükümetin erişim sağlamasına olanak tanıyabileceğini kaydediyor. Küresel çapta serbestçe dolaşımda olan dijital ABD dolarının küçük ülkelerin merkez bankaları tarafından basılan ulusal para birimlerini devre dışı bırakabileceği gibi ekonomik kaygılar da söz konusu.
Ulusal hükümetlerin kendi para birimlerinin dijital versiyonlarını çıkarması olasılığı, bazı avantaj ve dezavantajlara rağmen küresel çapta ivme kazanıyor. Yuan'ın dijital versiyonunu şimdiden kısıtlı olarak dolaşıma sokan Çin ise bu alanda dünyaya liderlik yapıyor.
2024 yılı dijital parada dönüm noktası olabilir
Danışmanlık firması Accenture'da dijital para birimi alanındaki çalışmaları yürüten üst düzey yetkili David Treat, firmasının G-20 ülkelerinin çoğunun merkez bankalarıyla çalıştığını, 2024 yılına kadar bu ülkelerin dörtte birinin merkez bankalarının dijital döviz çıkaracağını tahmin ettiğini söylüyor.
Merkez bankası dijital dövizlerinin finans dünyasının gelecekte kaçınılmaz birer parçası haline geleceği düşünülüyor. Peki, dijital para birimi teknolojisinin dünyada en yaygın kullanılan para bilimi olan ABD dolarına uygulanmasının avantaj ve dezavantajları neler?
Düşük volatilite avantajı
Bitcoin gibi dijital para birimlerinin aksine ABD dolarının dijital versiyonu da banknotlarla aynı değere sahip olur. Doların dijital versiyonu, ABD Merkez Bankası’nın garantisi altında çıkarılır.
Accenture'dan David Treat, "Dijital doların değerine ilişkin hiçbir soru işareti yok. İster cüzdanınızda olsun ister bankadaki mevduat hesabınızda ya da merkez bankası dijital dövizini taşıdığınız dijital cüzdanda, 1 doların değeri her zaman 1 dolar olacaktır" diyor.
Etkinlik avantajı
Geleneksel parasal işlemler anında yapılıyor gibi görünse de Venmo uygulaması üzerinden basit bir para transferini gerçekleştirmek için bile geniş bir dijital altyapı ağı gerekiyor. Bu ağ, ödemeyi yapan kişinin yeterli parasal kaynağa, ödemeyi alan kişinin de bir hesaba sahip olduğunu doğrulayan mali hizmet firmaları arasındaki çoklu etkileşimi sağlıyor. Bu sistemin herhangi bir parçasındaki eksiklik, ödemenin yapıldığının doğrulanmasını geciktirebiliyor.
David Treat, buna karşın dijital doların aynı nakit para gibi işleyeceğini, parasal bir işlemin yapıldığını doğrulamak için gereken verilerin dijital para cüzdanında saklanan "token"ların içinde yer alacağını söylüyor. Bir ödeme yapıldığında buna ilişkin veri, token'ın içine kodlanıyor ve veri, token'ın kalıcı bir öğesi haline geliyor.
Bu durumda dijital cüzdana sahip olan iki kişi akıllı telefonları üzerinden internet bağlantısına gereksinim duymadan dijital dolarla mal ya da hizmet alışverişinde bulunabiliyor. Bu alışveriş, "yakın alan iletişimi" (near field communications) olarak adlandırılan teknoloji sayesinde gerçekleşiyor. Her iki dijital cüzdan da internet bağlantısı sağladıklarında yapılan parasal işlemin bir kaydı da "dağıtılmış defter" (distributed ledger) içinde saklanarak ek bir güvenlik daha sağlanmış oluyor.
Küresel erişilebilirlik avantajı
Güvenilir bir dijital dolar, hem dış hem de iç para transferlerinde dünya genelinde kullanılabilir.
Dijital ABD dolarının çıkarılmasına ilişkin araştırmalara destek veren ve Accenture ile işbirliği içinde faaliyet gösteren Digital Dollar Project'ten Daniel Gorfine, "Merkez bankası dijital dövizinin potansiyel faydalarından biri maliyetlerin düşürülmesi ve sınırlar arası para işlemlerinin pürüzsüz hale getirilmesi. Bu potansiyelin hayata geçirilmesi için ABD'nin merkez bankası dijital dövizinin küresel standartlarını belirlemede liderlik rolü üstlenmesi önemli" diyor.
Dünyanın en yoksul ülkelerinde bile akıllı telefonların yaygın şekilde kullanılması, merkez bankalarının çıkaracağı dijital dövizlerin dünyanın dört bir yanındaki insanların dijital ekonomiye katılmasını sağlayabilir.
VOA'in sorularını yanıtlayan Daniel Gorfine, mobil cihazlardaki dijital cüzdanların teknolojik, işlevsel ve denetimsel açılardan daha düşük maliyetli olmasının, bankacılık hizmetlerine hiç erişimi olmayan ya da kısıtlı erişimi olan kişilerin de mali sisteme katılmasını sağlayacağı görüşünde. Gorfine, "Bu durum hem ABD içinde hem de yurt dışında geçerli. Kenya gibi ülkelerin deneyimleri, dijital erişimin mali hizmetlerden mahrum kalan nüfuslar üzerinde güçlü kapsayıcı etkisi olduğunu gösteriyor" diyor.
Kişisel gizlilik ihlali kaygıları
ABD Merkez Bankası'nın vatandaşların finansal işlemlerini takip edebilecek bir sistem yürütmesi fikri, kişisel gizliliği savunanlar arasında kaygı yaratıyor. Birçokları, Çin para birimi Yuan’ın dijital versiyonunu işleten sisteme işaret ediyor. Çin'de hükümet, mali işlem verilerine erişimi, bu sistemin açık bir özelliği olarak görüyor.
Eski Başkan Donald Trump döneminde ABD Maliye Bakanlığı bünyesindeki bağımsız denetim dairesinin başkan vekilliğini yürüten Brian Brooks, ABD'nin Çin'in izinden gitmek zorunda olmadığını düşündüğünü söylüyor.
Accenture'dan David Treat gibi merkez bankalarının dijital para birimi çıkarmasını destekleyenler ise FED'in bu sistemi işletmesini kişisel gizliliği savunanlar açısından olumlu olarak görüyor. Bunun nedeni, FED'in, ABD Anayasası'nın kişisel verilerin araştırılması ve bu verilere el konmasını yasaklayan Dördüncü Ek Maddesi kapsamında faaliyet göstermesi.
Yerel para birimlerinin zarar görmesi olasılığı
Yabancı ülkelerde insanların ödemelerini kolaylıkla ABD dolarıyla yapabilmesi kişisel düzeyde elverişli olsa da bu durum, ulusal para birimini kullanan ülkelere zarar verebilir.
ABD dolarının parasal işlemlerde tercih edilen birim haline gelmesi ve yabancı ülkelerin para birimlerinin yerini alması, bu ülkelerde yaşayan kişilerin satın alma gücüne ve bu ülkelerin merkez bankalarının kendi para arzını idare etme becerisine zarar verebilir.
Digital Dollar Project'ten Daniel Gorfine, bu sorunun ele alınması gerektiğini kabul ediyor.
Dolarizasyonun uluslararası çapta artması olasılığını araştırmanın ihtiyatlı bir adım olacağını söyleyen Gorfine, "Bazı riskleri hafifletmenin yolları var. Dijital ABD dolarıyla sahip olunabilecek varlıkların miktarı sınırlandırılabilir. Uzun vadede dijital para birimlerine erişim talebi arttıkça bu taleplerin temel kuralları ve hukukun üstünlüğünü özümsemiş güçlü demokrasilerle desteklemek faydalı olacaktır" diyor.
