Türkiye ile ABD ilişkilerinde Suriye ve Irak ekseninde Başkan Yardımcısı Joe Biden’ın İstanbul ziyaretiyle “uzlaşma” olabileceği beklentisi şimdilik düşük görülüyor. Dış politika uzmanlarından Prof.Dr. Mustafa Aydın, “Türkiye-ABD arasında görüş ayrılığı sürecek” tespitinde bulunurken; Prof. Dr. Beril Dedeoğlu ise, aslında iki ülke arasında uyum sorunu olmadığını savunuyor.
Türkiye ile ABD arasında özellikle Suriye merkezli görüş ayrılıkları son dönemde sıkça medyaya yansıdı. Suriye’deki Beşar Esat rejimine karşı takınılacak tutum ve terör örgütü Irak-Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) oluşum sürecinde Türkiye’nin rolü olduğu iddiası gibi başlıklar nedeniyle iki ülke arasında zaman zaman gerginlik hissedildi. ABD ile Türkiye’deki yetkililer tarafından kamuoyuna dönük mesajlarda karşılıklı suçlamalar da yaşandı. Son olarak ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden’ın Türkiye’yi IŞİD’e yardım etmekle suçlayan açıklaması ve ardından yanlış anlaşıldığını belirtmesi tartışma yaratmıştı. Bu konunun ardından Joe Biden, ilk defa, hafta sonunda İstanbul’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Başbakan Yardımcısı Ahmet Davutoğlu ile görüşmelerde bulunacak.
ABD Başkan Yardımcısı Biden’ın ziyareti öncesinde iki ülke arasındaki ilişkileri Amerika’nın Sesi’ne değerlendiren Kadir Has Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mustafa Aydın şunları söyledi:
“Son dönemde Türkiye – Amerikan ilişkileri zor bir dönemeçten geçiyor. Türkiye’nin yakın çevresindeki sorunlarda iki ülke arasında görüş ayrılıkları var. Bunu gidermek için çaba harcandığı görülüyor. Ama gelinen noktada Irak-Suriye-IŞİD bağlamında baktığınızda karşı tarafa kabul ettirebileceği makul bir politika ortaya koyamadığını görüyorum. Başkan Yardımcısı’nın ziyareti gerçekleşmek üzere ama halen iki ülke arasında tam bir mutabakat sağlanmış değil.”
“Uyum beklemiyorum”
Türkiye ile ABD’nin bölgeye farklı noktalardan bakmasında bir başka etkenin “coğrafi konum” olduğunu vurgulayan Aydın, “Türkiye’nin sorunların hemen yanı başında bulunması bu meselelere bakışını etkiliyor. Çıkarlar, tehdit algısı açısından farklılıklar oluşuyor. IŞİD ile ilgili ABD’de, Ortadoğu bölgesi için genel bir tehdit algısı var. Türkiye’nin ise komşu ülkelerdeki toprak bütünlüğünden, sınırların güvenliğinden ülkeye gelen çok sayıda mülteciye kadar güvenlik sorunlarını barındıran bir mesele. Bu nedenle de iki ülke arasındaki görüşleri uyumlaştırmak pek mümkün olmadı. Ben ziyaretten böyle bir uyum sonucu çıkmasını pek beklemiyorum” dedi.
Suriye’deki Beşar Esat rejimi konusunda görüş ayrılığı ile Türkiye’nin talep ettiği “güvenli hava sahası”na ABD’nin “hayır” demesini yorumlayan Aydın, Washington ile Ankara arasında neden bu başlıklarda görüş ayrılığı yaşandığını ise şöyle açıkladı:
“Amerika’nın bölgeye uzak olması, bölgedeki kritik gelişmelerin Amerikan çıkarlarına zarar veriyor olmaması, ABD iç kamuoyunun Amerikan askerinin yurtdışına gönderilmesine sıcak bakmaması gibi nedenlerle Amerika, bölgedeki şu andaki sorunlu durumu çevrelemek ve bir süre daha beklemek taraftarı gibi gözüyor. Esat’ın gönderilmesi Amerikan’nın şu anki önceliği olamıyor çünkü Esat’ı gönderdiğinizde Suriye’de yerini dolduracak gücün IŞİD ve benzeri radikal örgütler olduğu tespit ediliyor. Amerika açısından bunları bir teraziye koyduğunuzda, Esat durduğu yerde dursun gibi bir yaklaşım ortaya çıkıyor. Türkiye açısından ise hükümetin ısrarlı tavrı sürüyor. Amerika açısından hesap kitaba dayanmayan bir tavır gibi gözüküyor bu. Ama aynı oranda (Türkiye’nin) kesin bir talebi gibi gözüküyor. Dolayısıyla uyuşmaları çok zor. Özellikle Amerika’nın şu anda görüş değiştirmesini gerektirecek hiç birşey yok, Türkiye’nin ısrarı dışında. Türkiye tavrını değiştirmediği sürece iki ülkenin Suriye politikasında yakınlaşma ihtimalleri gözükmüyor.”
“Hükümet, Kürtler’i eğitmeyi kamuoyuna anlatamaz”
Türkiye’de Kobani’yi IŞİD’e karşı savunmak amacıyla Peşmerge geçişine izin verilmesi kamuoyunda rahatsızlık yaratmıştı. Bunun ardından ABD ile birlikte Suriyeli muhaliflere“eğit-donat” projesinde Türkiye’nin aktif rol alacağını açıklanmıştı. Aydın, “eğit-donat” projesi konusunda, “Türkiye 2 bin Suriyeli muhalifi eğitme talebini kabul etmiş görünüyordu… Kürtleri eğitme sözü verdiğini zannetmiyorum. Bunu yapması hem doğru olmaz hem de bunu Türk kamuoyuna anlatması güç olur. Ancak son bir hafta içerisindeki gelişmeler gösteriyor ki Özgür Suriye Ordusu’nun lider grubu Türkiye’ye kaçmış durumda. Halep, Esat veya IŞİD güçleri eline geçerse dolayısıyla bu ‘eğit-donat’ hiç başlamayabilir diye düşünüyorum” dedi.
“Türkiye-ABD arasında görüş ayrılığı yok”
Galatasaray Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Beril Dedeoğlu ise, Aydın’ın aksine Türkiye ile Amerika ilişkilerinde uyum sorunu olmadığı görüşünde. Dedeoğlu, “Türkiye ile ABD arasındaki ilişkilerde çok ciddi bir bozulma söz konusu değil. Kamuoyu üzerinden yaratılmış olan görüş ayrılıkları büyük ölçüde bölgede her iki ülkeye hareket kabiliyeti sağlamaya dönük araçlar gibi görünüyor. Genel prensipler açısından anlaşmazlıklar olduğu görüşünde katiyen değilim. Hatta uygulamalar konusunda da anlaşmazlık olduğunu düşünmüyorum. Biden’ın ziyaretiyle, operasyonel faaliyetlerden çok bundan sonrasına ilişkin Suriye konusunda bilgi alışverişini ifade edecek gözüküyor” dedi.
Dedeoğlu, Peşmerge geçişiyle ilgili tartışmayı ise, “yaklaşan genel seçimler nedeniyle siyasi platformda kalmış bir tartışma” olarak yorumladı. Dedeoğlu, “Bu nedenle eğit-donat projesinin ‘Amerika istiyor Türkiye yapıyor’ görüşünün kırılmasına dönük görüyorum. Çünkü Türkiye’nin burada aktif rol aldığını kamuoyu biliyor” diye konuştu.
Suriye’deki Esat rejimiyle ilgili iki ülke tarafından yapılan farklı açıklamaları da değerlendiren Dedeoğlu, “Burada yorum farkı var. Her iki taraf da ‘Evet Esat’ rejimi gitmeli diyor. Aslında bu konuda Esat’ın gitmesi konusunda görüş ayrılığı yok. Türkiye de Esat gitmeden parmağımı oynatmam demiyor. IŞİD’e karşı Türkiye de rol almış vaziyette. Amerika, Esat’ın sıraya konmasından yana. Türkiye’nin ise PYD’nin durumuyla ilgili bir çaba içerisinde” diye konuştu.
