Azerbaycan küçük bir ülke ama iki konuyla dünyada adından söz ettiriyor: petrol zenginliği ve medya özgürlüğü konusundaki kısırlığı.
Azerbaycan’ın petrol zenginliği Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’e dünya sahnesinde alışılmışın dışında bir güç veriyor. Amerika ve Almanya gibi dünyanın önde gelen ülkeleri Azerbaycan’daki basın özgürlüğüyle ilgili kısıtlamaları eleştirseler de Hazar Denizi kıyısındaki bu Kafkas ülkesiyle ilişkilerini iyi tutmaya gayret ediyorlar. Özellikle Almanya, Rus doğal kaynaklarına olan bağlılığını azaltmak adına Azerbaycan’dan petrol ithal etmeyi değerlendiriyor.
Khadija İsmailova, Azerbaycan’daki basın özgürlüğü konusunda ilk elden bilgi verebilecek bir isim.
42 yaşındaki gazeteci 2015 yılında vergi kaçakçılığı ve gücü kötüye kullanma iddialarıyla hapse atılınca uluslararası bir üne kavuştu. Anayasa Mahkemesi kararıyla serbest kalmasından bu yanaysa ülkeden ayrılması yasak ve sürekli olarak imza vermek zorunda.
Bu durum onun Litvanya ve İsveç’te kazandığı ödülleri almak üzere gitmesine ve annesi Ankara’da tedavi gördüğü hastanede ölmeden önce onu ziyaret etmesine engel oldu.
İsmailova, yaptığı haberler dolayısıyla hükümetin tacizlerine maruz kaldığını söylüyor. İsmailova, Cumurbaşkanı Aliyev’in ailesine kadar uzanan yasadışı finansal anlaşmalar ve yolsuzluklarla ilgili haberler yapmıştı.
Yine de İsmailova Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi adıyla bilinen uluslararası bir kurum üzerinden araştırmalarına devam ediyor. Bu kurum aralarında sivil toplum örgütleri ve dünya çapında büyük medya kuruluşlarının da bulunduğu bir araştırma platformu.
İsmailova sadece gazeteciler değil siyasi aktivistler ve insan hakları savunucularının da Azerbaycan’da gözaltına alınmaları ve hapse atılmaları konusundaki kayıtları da topluyor. Avukatlar da benzer şekilde hükümetin karşı ataklarının tehlikesi altındalar. İsmailova, ülkedeki birçok avukatın hükümete yönelik davalarda ilgili kişileri savundukları için barodan atıldıklarını söylüyor.
İsmailova 2014 yılında Bakü’deki bürosunu kapatan Voice of America ve Radio Free Europer/Radio Liberty’de çalıştı. Bu kurumlarda çalıştığı yıllarda kendisine yönelik vergi usulsüzlüğü suçlamaları başladı.
İsmailova, “Şu anki yasal sorunum hükümetin benim Radio Free Europe adına vergi ödememi istemesi. Bu saçma. Radio Free Europe kar amacı gütmeyen bir kurum ve vergi ödememesi gerekiyor. Ancak hükümet vergi talebinde bulunuyor” diyor.
Radio Free Europe da savunmasında İsmailova’ya destek veriyor ancak işlemler bürokrasi yüzünden çok ağır ilerliyor ve bu konu İsmailova’nın önündeki tek engel değil.
İsmailova, “Hakkımdaki bir başka iddia yasadışı faaliyet yürüttüğüm şeklinde. Hükümet böyle söylüyor çünkü benim Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı’ndan alınmış bir uluslararası akreditasyonum yok ve onlar uluslararası medyadan kazandığım paranın tamamının yasadışı olduğunu söylüyorlar” diyor. Bu esnada İsmailova UNESCO tarafından kendisine verilen ödülü almaya çalıştığını da belirtiyor. Ödüle 2016 yılında layık görülmüş.
İsmailova, bugün genç gazetecilere araştırmacı gazetecilik konusunda eğitimler veriyor ama bunu geleneksel yollardan yapmıyor.
Üniversiteler devletten izin almak zorunda olduklarından sınıfa girip ders anlatmama izin verilmiyor. İsmailova hükümete bağlı olmayan organizasyonlar üzerinde araştırmacı gazetecilikle ilgilenen genç gazetecileri buluyor ve onları özel dersler vererek küçük gruplar halinde eğitiyor.
İnsan Hakları İzleme Örgütü, Azerbaycan’ı, “Dünya Basın Özgürlüğü 2019” listesinde 183 ülke arasında 166. sırada gösteriyor ve “Bağımsız hareketler, kritik önemdeki gazetecilik faaliyetleri ve muhalif siyasi aktiviteler Azerbaycan’da kısıtlanmış durumda” açıklamasını yapıyor.
İsmailova, bugün itibariyle 10’dan fazla gazetecinin ülkeden çıkmasına izin verilmediğini 5 gazetecinin de hapiste olduğunu söylüyor.
Ülkedeki en büyük değişimin ne olabileceği sorulduğunda İsmiloava hiç düşünmeden yanıt veriyor.
İsmailova, “Bağımsız yargı. Hakimler siyasi rejimin taleplerine hayır dediğinde bu birçok sorunun çözülmesi anlamına gelecek” diyor.
Yine de İsmailova başka bir ülkeye gitmek istemediğini söylüyor.
“Ülkemi seviyorum ve bir yere gitmek istemiyorum” diyor.
Ancak yine de İsmailova, “Burada sıkıştığınız biliyorsunuz ve bu kendi ülkenizi vatanınız gibi hissetmenize engel oluyor. Burası aynı zamanda bir hapishane” ifadelerini kullanıyor.
