Türkiye’deki durumu yerinde incelemek için 21-23 Kasım’da temaslarda bulunan Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi’nden bir heyetin hazırladığı kapsamlı memorandum Ankara için alarm zillerinin çalmaya başladığını gösteriyor. Heyet, Türkiye’nin 2004’te çıktığı denetim mekanizmasına tekrar alınması yönünde görüş bildirdi. AKPM’den ocak ayında bu yönde karar çıkması halinde hem Türk demokrasisi 12 yıl önceki seviyesine gerilemiş olarak algılanacak hem de Avrupa Birliği sürecinin devamı tehlikeye girmiş olacak.
AKPM’deki siyasi grup temsilcilerinden oluşan heyetin tespitleri ve önerisi bu mekanizmanın Türkiye için tekrar devreye sokulma olasılığının hiç olmadığı kadar yüksek bir düzeye ulaştığını gösteriyor. AKPM’deki her siyasi gruptan bir temsilcinin yer aldığı heyet, darbe girişimi sonrasında olağanüstü hal (OHAL) ilan edilmesinin ve hükümete verilen yetkilerin haklı olduğunu ancak bu yetkilerin çok geniş yorumlandığı ve Türk Anayasası ile uluslararası hukukun izin verdiği sınırların ötesine geçtiği tespitinde bulundu.
Heyet Başkanı Danimarkalı parlamenter Mogens Jensen, darbe girişiminde bulunanları belirleme ve cezalandırmanın, aynı zamanda vatandaşlarını korumanın ve terörün her türüyle mücadelenin devletin hakkı ve görevi olduğunu belirterek, “Verilecek tepkiler ancak hukukun üstünlüğü çerçevesinde verilirse eninde sonunda etkili olur” dedi. Jensen, Türkiye’nin tekrar denetim mekanizmasına dahil edilmesinden yana görüş bildirse de AKPM üyesi 18 Türk parlamenterin dışlanmamasından yana. Türk parlamenterler Avrupa Konseyi tarihinde sadece 12 Eylül darbesi sonrasında Mayıs 1981 ile Ocak 1984 döneminde dışlanmış ve yetki belgeleri yenilenmemişti.
Türkiye konusunun AKPM’de acil gündem maddeleri arasında ve ‘demokratik kurumların işleyişi’ başlığıyla ele alınması görüşü zemin kazanıyor. Bu yaklaşımın kabul görmesi halinde konu, 23-27 Ocak’ta Strasbourg’da yapılacak AKPM Genel Kurulu’na gelecek. Önerinin Genel Kurul’da üçte iki oy alması halinde Denetim Komisyonu, 48 saat içinde bir rapor ve ona bağlı karar hazırlayacak. Kararın kabulü halinde Türkiye denetim mekanizmasına alınacak. Avrupa Konseyi yetkilileri, Türkiye’de olumlu yönde somut gelişme yaşanmaması halinde denetim mekanizmasının kabul görmemesini düşük bir ihtimal olarak görüyor.
Denetim süreci, insan hakları ve hukuk devleti alanında yükümlülüklerini yerine getirmemiş, demokrasisi belirli bir olgunluğa ulaşmamış ya da bu alanda ciddi zaaflar yaşayan ülkelere uygulanıyor. Türkiye şu aşamada bu yükümlülüklerini kısmen yerine getirmiş ülkeler arasında sayıldığı için denetim sonrası diyalog sürecinde yer alıyor. Türkiye, 1996-2004 arasında denetim sürecinde tutulmuştu. Denetim sürecine giren bir ülkenin AB’yle üyelik sürecini ‘her şey normalmiş gibi’ yürütme şansı bulunmuyor.
