Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Zaman gazetesi eski yazarı Şahin Alpay ile ekonomist, gazeteci-yazar Mehmet Altan hakkında, Anayasa Mahkemesi’nin halen bir iç hukuk yolu olup olmadığı konusunda da belirleyici olan kararını verdi.
Altan ve Alpay’ın, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin (AİHS) "özgürlük ve güvenlik hakkını" düzenleyen 5/1 ile, "İfade özgürlüğü hakkı"nı düzenleyen 10’uncu maddesinin ihlal edildiğine hüküm getirdi. Yüksek Mahkeme, Anayasa Mahkemesi’nin davaları geç ele almasının ve tutukluluk sürelerinin bu nedenle uzun olmasının ise OHAL koşullarında ‘olağanüstü’ bir durum olduğunu belirterek, AİHS’in 5/4 ‘üncü maddesiyle düzenlenen "tutukluluğun yasallığı ve serbest bırakılmak için başvuru hakkı"nın ihlal edilmediğine karar verdi.
Mehmet Altan’ın 12 Ocak, Şahin Alpay’ın ise 28 Şubat’ta yaptığı başvuruları ele alan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), gerekçeli kararını 20 Mart’ta açıkladı. Açıklanan iki ayrı kararda, AİHS’in 3 ayrı maddesiyle ilgili başvurular değerlendirildikten sonra Yüksek Mahkeme hak ihlali yapıldığına hüküm getirdi.
Mahkeme 1’e karşı 6 oyla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS)özgürlük ve güvenlik hakkını düzenleyen 5/1 maddesi ile, ifade özgürlüğünü düzenleyen 10’uncu maddesinin ihlal edildiği kararını aldı. Başvuru sahipleri Alpay ve Altan’a de 21 bin 500 euro manevi tazminat ödenmesi kararlaştırıldı.
Karara muhalefet eden tek ismin, Türk yargıç Ergin Ergül olduğu belirlendi. Ergül, ‘karara henüz iç hukuk yollarının tamamen tüketilmediği’ gerekçesiyle muhalefet etti.
AİHM, Şahin Alpay ve Mehmet Altan’ın, "tutukluluğun yasallığı ve serbest bırakılmak için mahkemeye başvuru hakkı"nı düzenleyen AİHS’in 5/4 maddesini ise ‘oybirliğiyle’ reddetti. Red gerekçesinde ise, Alpay ve Altan’ın 14 ayı geçen yargılama sürecinin uzun olduğu yolundaki şikayetleri hakkında, Yargılama süresi olarak belirtilen 14 ay 3 gün normal zamanda mahkememiz için de uzun bir süredir, hızlı bir yargılama süreci olarak nitelendirilemez. Ancak darbe sonrası koşullar ve olağanüstü hal uygulaması nedeniyle, normal olmayan bir süreçten geçildiği, Anayasa Mahkemesi’nin de dava yükü göz önünde bulundurulduğunda bu sürenin makul kabul edilebileceği vurgulandı.
Bu gerekçelerle Anaysa Mahkemesi’nin halen etkili bir iç hukuk mercii olduğuna hüküm getiren AİHM, ancak bunun her zaman bu biçimde anlaşılabileceği, mahkemeye bir açık kart verildiği anlamına da gelmediğinin altını çizdi.
Türkiye’deki süreç
Anayasa Mahkemesi, gazeteci-Yazar Mehmet Altan ve Şahin Alpay’ın bireysel başvurularını 11 Ocak’ta karara bağlamış, iki yazarın da tutuklanmalarının hukuka aykırı olduğuna, basın ve ifade özgürlüğü ile kişi hürriyeti ve güvenliği haklarının ihlal edildiğine karar vermişti. Ancak en üst mahkeme olan Anayasa Mahkemsi’nin kararına rağmen, alt mahkemeler, İstanbul 13. ve 26. Ağır Ceza Mahkemesi, AYM’nin kendi yetkilerini gasp ettiğini öne sürerek, ihlal kararını uygulamamıştı.
