Amerikan düşünce kuruluşu Wilson Center uzmanlarından Michael Kugelman, Afganistan’ın, Türkiye ve ABD’ye son dönemde pek çok gerilime sahne olan ilişkilerini tekrar güçlendirmek için bir fırsat sunduğunu söyledi. Türkiye’nin Kabil havaalanının güvenliğini sağlama teklifine işaret eden Amerikalı uzman, “Türkiye’nin nüfuzunu arttırmak, büyük bir oyuncu olduğunu göstermek istediğini” belirtti.
VOA Afgan Yayın Bölümü’nün sorularını yanıtlayan Kugelman, “Türkiye, NATO güçlerinin Afganistan’dan çekilmesinden sonra tam olarak nasıl bir rol üstlenecek?” şeklindeki bir soruyu yanıtlarken, “Bence bu, özellikle Türkiye’nin Ortadoğu’daki politikaları ve aynı zamanda Rusya’yla silah ticareti nedeniyle son aylarda epey gerilim yaşayan ilişkilerini güçlendirme çabasında ABD ve Türkiye için bir fırsat. Bence Türkiye’nin burada yapmak istediği şey, nüfuzunu arttırmak, NATO misyonunun geri kalanı Afganistan’ı terk ediyorken bile güvenliği sağlayabilme yeteneğine sahip büyük bir oyuncu olduğunu göstermek istiyor” diye konuştu.
Türkiye’nin Afganistan’la uzun geçmişe dayanan tarihi bir ilişkisinin olduğuna dikkati çeken Kugelman, Kabil havaalanına ilişkin teklifin, Afganistan’daki önemli rolünü sergilemek açısından da Türkiye’ye bir fırsat sunduğunu belirtti.
Türkiye’nin, yıllar boyunca binlerce Afgan askerini eğitme, son yıllarda önemli boyutta diplomatik rol üstlenme, Taleban’la görüşmelere ev sahipliği yapma, Afganistan’la ilgili bölgesel girişimlere imza atma gibi ciddi sorumluluklar yerine getirdiğine değinen Kugelman, “Dolayısıyla Türkiye Afganistan’da önemli bir oyuncu oldu. Ama bunu çoğu zaman sessizce yapıyor ve şimdi herkes Afganistan’dan ayrılıyorken bu katkılarını göstermek niyetinde” dedi.
Neden Türkiye?
Kugelman, “bölgede ABD ve NATO’nun başka birçok müttefiki olmasına karşın Afganistan’da böyle bir rolü üstlenmede neden Türkiye’nin düşünüldüğü” sorusunu da şöyle yanıtladı:
“Bunun birçok nedeni var. Öncelikle, Türk askerleri zaten havaalanında güvenliği sağlıyor. Dolayısıyla, zaten bu işi yapmakta oldukları için pürüzsüz bir geçiş olacaktır, işi yapmaya devam edecekler sadece. İkinci bir neden de Türkiye bir NATO üyesi ve Taleban da Türkiye ye saygı duyduğunu net biçimde ortaya koydu, Türkiye’den büyük bir İslam ülkesi olarak bahsetti. Dolayısıyla Taleban’ı Afganistan’da bir miktar yabancı varlığın bulunmasına ikna edebilecek bir NATO ülkesi varsa o da Türkiye. Bununla birlikte, Taleban’ı buna razı olmaya ikna etmek zor olacak, bu fikri zaten reddetmişlerdi. Ama bence Türkiye’nin zaten bu güvenlik rolünü yerine getirmekte olan bir ülke olması, Afganistan’da önemli boyutta varlığının bulunması, bu ülkeyle uzun bir geçmişinin olması, hem Kabil hem Taleban’la iyi ilişkileri, NATO içindeki tek Müslüman ülke olması, bunlar bu bağlamda bence önemli unsurlar.”
Türkiye Taleban’ı ikna edebilecek mi?
Türkiye’nin Kabil Hamid Karzai Uluslararası Havaalanı’nın idaresi ve güvenliğini üstlenme teklifini hayata geçirmede Taleban’ı ikna edip edemeyeceğinin sorulması üzerine Kugelman, bunun çok zor olacağı görüşünü dile getirdi. ABD’nin de Türkiye’nin bu rolü üstlenmesinin savunuculuğunu yapacağını ifade eden Kugelman, bununla birlikte Taleban’ın geçen yıl imzalanan anlaşma kapsamında sadece ABD askerleri değil tüm yabancı askerlerin ülkeden ayrılması gerektiği noktasında net bir mesaj verdiğini hatırlattı.
Kugelman, “Bu nedenle ben Taleban’ın, Türkiye’ye sempatiyle bakıyor olsa da bunu kabul etmesine pek ihtimal vermiyorum. Bence Taleban herhangi türden bir istisna uygulamayacak ama bunu yapacaksa da karşılığında Türkiye’den ya da NATO’dan bir şey almak isteyecektir. Bunun ne olacağını bilmiyorum” diye konuştu.
Ankara bu rolü üstlenmeye hazır mı?
Kugelman, Afganistan’da rol almak için rekabet eden bölgede başka ülkeler varken, Türkiye’nin bu role ne kadar hazır olduğu sorusunu yanıtlarken de, ABD’nin bıraktığı boşluğu doldurmak isteyecek bir dizi ülkenin olacağını söyledi. İran, Çin, Rusya, Pakistan gibi Afganistan’a komşu ve çoğu zaman birbiriyle rekabet halinde ülkelere işaret eden Kugelman, “Pakistan burada ilginç bir konumda çünkü Taleban’la diğer tüm ülkelerden daha yakın bir ilişkiye sahipler. Anladığım kadarıyla bu süreçte Pakistan’ın Türkiye’ye yardım etme olasılığı konuşuluyor. Bence bunu hem Afgan hükümeti hem de Taleban tamamen reddedecektir” dedi.
Kugelman, Afganistan’daki durumun karmaşıklığı dikkate alındığında, havaalanının güvenli kalmasının kesinlikle kritik önem taşıdığını vurgulayarak, bunun yabancı diplomatlar ve çalışanların ülkeye emniyetli biçimde giriş-çıkışları açısından da elzem olduğunun altını çizdi. Kugelman, “Bence ABD ve NATO’daki ortakları bunun için ellerinden gelen çabayı ortaya koyacaklar. Başka aktörler olsa da bu rolü yerine getirmede en mantıklı ülke olarak da Türkiye’yi görüyorlar” ifadesini kullandı.
Pakistan’ın da bu sürece dahil olması halinde nasıl bir destek sağlayabileceği, bunun fiziki bir rol mu olacağı yoksa Türkiye’ye diplomatik ve manevi bir destek mi sunacağı sorusu üzerine Kugelman, aradaki karşılıklı güvensizliğin düzeyi düşünüldüğünde Afgan hükümetinin Pakistan’ın Afganistan’da herhangi türden bir fiziki ve askeri rol üstlenmesine izin vermeye istekli olmayacağını belirtti.
Kugelman, “Türkiye’nin öne sürdüğü fikir Pakistan’ın bir çeşit lojistik destek, silah yardımı sunmasını sağlar mı emin değilim. Ama Türkiye büyük bir bölgesel güç ve bence kendi kaynakları ve lojistiğini sağlama kapasitesine sahip” dedi.
Türkiye havaalanı teklifini neden getirdi?
Kugelman, bir soru üzerine Türkiye’nin Kabil havaalanı güvenliği teklifini getirmesinin arkasında birden fazla nedenin bulunduğu görüşünü dile getirerek, Ankara’nın büyük bir güç olarak görülme ve nüfuzunu sergileme amacını yineledi. “Dünyadan saygı görmek, prestij ve ün kazanmak istiyorlar. Bunun yapmanın, ‘Herkes ayrılıyorken biz havaalanını korumak için kalıyoruz’ demekten daha iyi bir yolu var mı? Ama bence burada çıkar meselesi daha ağır basıyor. Türkiye, ABD’nin de çok destek vereceği bu rolü yerine getirdiği takdirde ABD’yle gerilimlerinin yumuşamasına katkı sağlayacağını ve belki de Rusya’dan füze savunma sistemi satın alımı nedeniyle maruz kaldığı yaptırımların yumuşatılmasını umuyor. Bana göre Türkiye ayrıca, ABD tarafından çok prestijli F-35 programına geri alınma gibi tavizler de koparabileceğini ümit ediyor.
