Avrupa Birliği liderlerinin, Brüksel'de ilk kez fiziksel olarak buluştukları zirve öncesi, Belarus yönetiminin muhalif gazeteci Roman Protaseviç'i, bir yolcu uçağınına zorla iniş yaptırarak gözaltına alması, zirve gündemini değiştirdi. ABD Başkanı Joe Biden'ın gelişine hazırlık, iklim hedefleri ya da Ortadoğu barışını konuşmak için toplanan liderler, zirvesinin akşam toplantısında Belarus yönetimine yaptırım konusunu tartıştı. AB Konsey Başkanı Charles Michel, "Masumların hayatıyla Rus ruleti oynanmasına izin vermeyeceğiz" dedi.
Belarus yönetimi tarafından gerçekleştirilen bir operasyonla, Ryanair'e ait bir uçağa, Atina-Vilnius seferi yaparken, zorla iniş yaptırılması ve hükümete muhalif bir gazetecinin tutuklanması AB liderler zirvesinin gündemini tümüyle değiştirdi. Brüksel'de pandemi nedeniyle uzun bir aradan sonra ilk kez fiziksel olarak buluşan AB'ye üye 27 ülke hükümet ve devlet başkanı, ABD başkanının katılımıyla Haziran ayı ortasında yapılacak AB-ABD zirvesine hazırlanmak, iklim hedefleri, Ortadoğu Barışı ve Corona virüsü salgını önlemleri gibi konuları görüşmek üzere bir araya gelmişti.
Avrupa Konseyi Başkanı Charles Michel, davet mektubunda buluşma amacı olarak tanımladığı "AB-ABD kurumsal zirvesi" konusunda kısa bir görüş alışverişi yaptı. Nitekim zirvede, gündemdeki tüm konular ABD Başkanı Joe Biden'ın Avrupa'ya yapacağı ilk seyahatle bağlantılıydı.
Biden'ın ilk kez katılacağı G7 zirvesi, 11-13 Haziran tarihleri arasında İngiltere'nin Cornwall kentinde yapılacak. Ardından NATO üyesi ülke liderleri 14 Haziran'da Brüksel'de NATO zirvesinde bir araya gelecek. Bu buluşmanın hemen ardından Biden ve Rus lider Putin'in Cenevre'de 16 Haziran'da ikili bir görüşme yapması öngörülüyor.
Bu yoğun gündem nedeniyle ABD ile ilişkiler konusunu görüşmek üzere bir araya gelen AB liderleri, Belarus yönetimi tarafından yapılan operasyonu "devlet eliyle yapılan bir korsanlık eylemi" olarak tanımladı. Zirve ardından açıklama yapan AB Konsey Başkanı Charles Michel, operasyonun "uluslararası bir skandal" olduğunu dile getirerek, "Sivil ve masum insanların hayatlarıyla Rus ruleti oynanmasına izin veremeyiz. Liderler, olayın ciddiyetine uygun sert yaptırımlar verilmesini kararlaştırdı" dedi. Luksemburg Başbakanı Xavier Bettel de, "Bu bir çılgınlık, çok kötü bir film" yorumunu yaptı.
AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen ise, "Bu skandal davranışa sert yanıt vermek gerekiyor. Avrupa Birliği, bu kaçırma olayını planlayan kişilerin yanı sıra, bu rejimi finanse eden işadamı ve ekonomik yapılara da ek yaptırımlar getirecek" dedi. Von der Leyen, Belarus'a yapılması öngörülen 3 milyar Euro'luk yatırım ve yardım planını askıya aldıklarını kaydetti.
ABD Başkanı Joe Biden da, Belarus rejimine yeni yaptırımlar uygulanacağını açıklayan AB'nin kararından memnuniyetini dile getiren bir açıklama yaptı.
Avrupa hava sahası kapatıldı
Brüksel'de telefonların da kapatıldığı bir ortamda yapılan tartışmaların ardından AB üyesi 27 ülke lideri, gazeteci Roman Protaseviç ve eşinin derhal serbest bırakılması çağrısı yaptı. AB liderleri, Belarus'a tüm Avrupa hava sahasının kapatılması kararı üzerinde de uzlaştı. Bunun üzerine AB ülkeleri havayolu şirketlerine Belarus uçuşlarını yasaklamaları talebini iletti. Bu talebin ardından Air France, Lufthansa, SAS ve Air Baltic havayolları uçuşları yasakladıklarını açıkladı.
Belarus lideri Alexander Lukaşenko'nun 2020 yılı Ağustos ayında şaibeli bir seçimin ardından iş başına gelmesinden bu yana AB yönetimi birbiri ardına yaptırım kararları alsa da, Belarus rejimi üzerinde istediği etkiyi göremiyor. AB, 2010 yılında, Belarus rejimine "demokratikleşme sürecini" başlatması karşılığında finansal destek sözü vermiş, ancak Lukaşenko, yeniden seçilmesinin ardından muhalefeti tümüyle susturma politikasını izlemeye devam etmişti.
Macron'dan Belarus muhalefetine G7 daveti
Avrupa Konseyi için Brüksel'de bulunan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, ev sahibi İngiltere'nin kabul etmesi halinde, Belarus muhalefetinin, Haziran ayında yapılacak G7 zirvesine davet edilmesinden yana olduğunu açıkladı. Fransa Dışişleri Bakanaı Jean Yves Le Drian, Litvanya'da yaşayan muhalif Svetlana Tikanovskaya ile telefonda görüştükten sonra, Macron da, Salı günü, "Belarus demokratik güçlerininin" 11-13 Haziran'da İngiltere'de yapılacak G7 zirvesine katılma çağrısını desteklediklerini" söyledi.
AB yönetimi, "hileli" kabul edilen 9 Ağustos 2020 cumhurbaşkanlığı seçimi ve seçimleri protesto eden muhalefetin şiddetle bastırılması nedeniyle Belarus Devlet Başkanı Alexander Lukaşenko da dahil olmak üzere, 88 kişi ve 7 tüzel kişiye seyahat yasağı ve varlıkların dondurulması kararı almıştı.
Emmanuel Macron, 2020 yılı Eylül ayında Vilnius'a yaptığı ziyaretin aralarında Svetlana Tikhanovskaya ile görüşmüş ve Minsk'le arabuluculuk ve Belarus'taki siyasi mahkumların serbest bırakılması için yardım sözü vermişti.
"Rusya'nın kollarına atarız" eleştirisi
AB içerisinde bir taraftan Belarus rejiminin cezalandırılması görüşü ağır basarken, diğer taraftan da "Belarus-Rusya" yakınlaşmasını hızlandırmamak için "daha temkinli ve tedbirli" ilerleme uyarıları da yapıldı. AB içinde oy birliği gerektiren uluslararası konularda, Belarus'un son operasyonu konusunda görüş birliği olsa da liderler "Sağlam, olgusal ve hukuki dayanaklar olmadan Belarus'a yeni yaptırımlar uygulanmasına" karşı çıktı.
Bu çerçevede Perşembe günü toplanacak olan Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü'nden hızlı bir soruşturma da talep edildi. Alexander Lukaşenko rejiminin yönetici ve kadrolarına karşı daha fazla yaptırımın da uygulamaya konması için somut verilerin gelmesini beklenecek.
Devlet Başkanı Lukaşenko, oğlu Viktor ve rejimin 13 üst düzey yöneticisi hakkında "AB'ye giriş vize yasağı, yatırım ya da finansal eylemler" yasağı içeren yaptırımların onaylanması için AB Komisyonu'na yetki verilmesi kararlaştırıldı.
Yaptırım kararlarının "etkisiz ve sonuç vermeyen" kararlar olduğu eleştirisi de getiren AB'li bazı yöneticiler, Belarus'u Rusya'ya daha da yakınlaştıracak adımların atılmaması uyarısında bulundu. Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin, "Belarus'un içişlerine karışma anlamına gelen her türlü dış müdahaleye karşı olduklarını" dile getirerek AB'nin krizden çıkmak için sunduğu her formüle kapıyı kapatıyor.
