Erişilebilirlik

400 Yaşındaki Kukla Hala Çocukların Gözdesi - 2003-09-08


Maine eyaletinin Bangor kentinde yapılan Ulusal Folk Festivali Amerika’da yaşayan farklı ulusların kültürel ve sanatsal kimliklerini tanıtmayı amaçlıyordu. Ancak festivalin konukları arasında bu özelliği yansıtmayan bazı sanat dallarına ve sanatçıya da rastlamak mümkündü. Bunlardan biri de kukla sanatçısı John Styles idi.

İngiliz John Styles 1950’lerden bu yana geleneksel kukla oyunu olarak bilinen Punch and Judy oyununu sergiliyor. Bu kukla oyunu ilk kez 300-400 yıl önce Napoli’de oynanmaya başlanmış. İtalya’da yaşayan Pucinella isimli bir tiyatrocu, sosyeteyi ve politikacıları alaya aldığından halk arasında kısa zamanda büyük ilgi görmüş, bu ilgiyi farkeden bazı kukla ustaları da tiyatrocudan esinlenerek yaptıkları tahta kuklalarla Pucinella’yı taklit etmeye başlamışlar. Tiyatrocu Pucinella, zamanla tiyatro sahnelerinden kaybolmuş ancak Pucinella adını taşıyan kukla oyunu Avrupa ülkelerinde dolaşmayı sürdürmüş. Oyununun yolu İngiltere’den de geçmiş. Ancak İngiliz halkı Pucinella ismini kolay söyleyemediğinden halk arasında ismi önce Punchinella olmuş, daha sonra da iyice kısalarak Punch olarak anılmaya başlanmış. 1700’lere gelindiğinde Punch tahta kukla olmaktan çıkıp, elkuklasına dönüşmüş, gezdiği diğer Avrupa ülkelerinde de isim ve tarz değiştirmiş.

John Styles, "Hemen hemen kuzeydeki tüm Avrupa ülkelerinde Mister Punch’a benzer kukla karakterlerini görmek mümkün. Punch, Fransa’da Ginyal, Almanya’da Casper, Hollanda’da Ian Klessen, Danimarka’da ise Bay Yakil olarak bilinir. Alman Casper oldukça sevimli bir karakterdir, çocuklarla konuşur onlara şarkılar söyler. Ama İngiliz Mr. Punch oldukça saldırgandır," diyerek kukla oyunu hakkında bilgi veriyor.

Punch and Judy kukla oyununu Bangor Maine’deki Ulusal Folk Festivali’nde Amerikalı izleyicilere bir kez daha sergileyen John Styles, saldırgan diye nitelediği başkahramanı Mr. Punch’ı ve oyunun genel hatlarını ise şu şekilde anlatıyor: "Günümüzdeki Punch ve Judy kukla oyununda Mr. Punch eşi Judy’nin isteği üzerine Bill isimli bebeklerine bakmak zorunda kalır. Judy, izleyicilere 'Eğer Punch bebeği dövmeye kalkarsa beni çağırın' der ve sahneden ayrılır. Mr. Punch da önce çocuğa iyi bakar, ama ağlamaya başlayınca elindeki küçük sopayla bebeğe vurur, bunun üzerine izleyiciler Judy’ı çağırır, Mr. Punch ise bebeğe vurduğunu inkar eder, eşi Judy inanmayınca ona da sopasıyla vurur, bunun üzerine polis gelir, Mr. Punch polise de vurur. Özetle günümüzün standartlarıyla Mr. Punch, hiç de kabul edilebilir özelliklere sahip değildir."

Kukla ustası John Styles, çocuklara yönelik bu oyunun şiddet içermesi nedeniyle bazı kesimler tarafından eleştirildiğini söylüyor, ancak bu eleştirilerin yersiz olduğunu, izleyici çocukların bunun bir kukla oyunu olduğunu anlayıp, Mr. Punch’ı örnek almadıklarını söylüyor. John Styles’a göre, Mister Punch’ın kullandığı İngilizce adıyla “slapstick” yani tahta sopa, sahne sanatlarında “slapstick tiyatro” olarak geçen türün temelini oluşturuyor. Laurel-Hardy ikilisinin sinemaya yansıttığı bu tür, fiziksel espri üzerine dayalı komedi tarzı olarak da biliniyor.

Kukla oyunu Punch and Judy’nin baş kahramanı Mr. Punch, şiddete başvurmasa da bu yönde tehditlerde bulunmayı ihmal etmeyen Türk gölge oyunu kahramanı Karagöz’ü anımsatmıyor da değil.

Elbette, kukla oyunu olması itibariyle Punch and Judy, gölge oyunu Hacivat-Karagöz’dense kukla oyunu İbiş’e daha yakın. Ama şiddete başvurmaktan hoşlanan Mr. Punch, her gelenin önünde eğilen İbiş’ten oldukça farklı bir karaktere sahip. Mr. Punch’ın karakteri gibi sesi de oldukça farklı. Kukla oyunu ustası İngiliz John Styles, Mr. Punch’a ait bu sesi çıkarabilmek için düdüğe benzer küçük bir aleti diline yerleştiriyor ve sesi bu alet üzerinden çıkarıyor.

"Mr. Punch karakterini canlandırabilmek için bu özel düdüğü kullanmayı öğrenmem gerekiyordu. Ancak annem, beni ağzımda düdükle görmeye dayanamaz, bu küçük aletin birgün boğazıma kaçarak, beni öldüreceğini düşünürdü. Ben de sonunda evde alıştırma yapmak yerine yanıbaşımızdaki koruluğa gitmeyi tercih ettim. Çıkardığım bu tuhaf ses nedeniyle zavallı kuşların ne kadar rahatsız olduğunu tahmin edemezsiniz." John Styles, Mr. Punch karakterini canlandırmak için yaşadığı zorlukları böyel anlatıyor.

Styles, sergilediği oyunun gerektiği hünerleri öğrenmek için oldukça uzun bir çaba sarfetmiş. Ailesi Styles’ın muhasebeci olmasını isterken John’ın tüm isteği illüzyon ustası olmakmış. Bunun için de bu işi yapan bir sanatçının yanına çırak olarak girmiş. John Styles’ın tek amacı illüzyon öğrenmekmiş, ancak ustası sadece illüzyonla yetinmemesi, mutlaka kukla oyunu Punch and Judy’i de öğrenmesi gerektiğinde ısrar etmiş. John Styles önce direnmiş ancak ustası, bu kukla oyununu öğrenmesi için kendisine 3 haftalık süre tanıyınca, başka çaresi olmadığını anlayıp, öğrenmeye başlamış.

John Styles, bugün eski ustasını sevgiyle anıyor. Styles, "Ustam bu oyunu bana öğretirken,işimi iyi öğrenir, Mr. Punch’a gereken özeni gösterirsem hiçbir zaman pişman olmayacağımı söylemişti, gerçekten de Punch and Judy kukla oyunu sayesinde tüm dünyayı dolaşma imkanı buldum," diyor.

Bugüne kadar İngiliz Kraliyet ailesinin özel törenlerinde ve Ürdün Sarayı’nda Punch and Judy kukla oyununu sergileme fırsatı bulan John Styles, Signagur’dan Amerika’ya kadar bir dizi ülkeden de davet almış.

XS
SM
MD
LG