Amerikan hükümetinin Nevada eyaletinde nükleer atıkların sürekli saklanacağı bir depo inşa etmek istemesi nedeniyle eyalet ve merkezi federal hükümet arasında yıllardır büyük bir çatışma var. Başkan Bush, Yucca dağının içinde yapılması planlanan bu atık deposuna destek verdiğini açıklarken Nevada eyaleti valisi Bush’la aynı partiden olmasına rağmen projeye karşı çıkıyor.
ABD çapında sayıları 100’ü geçen nükleer enerji tesisinden çıkan radyoaktif atıkların ve kullanılmış yakıtların ne yapılacağı yıllardır tartışılıyor. Şimdilik bu atıklar ülke çapında 30’u aşkın eyalette saklanıyor.
1982 yılında Kongre’nin onayladığı Nükleer Atık Politikası yasasına göre nükleer atıkların nerede güvenli bir şekilde saklanabileceğine yönelik olarak bilimsel çalışmalar yapılması gerekiyor. Ancak bu araştırmaların sonuçları daha ortaya çıkmadan önce, 1987 yılında Kongre yeni bir yasayla Nevada eyaletindeki Yucca dağını nükleer atıkların saklanacağı tek yer olarak belirledi.
Bu yılın başında da Başkan Bush Kongre’ye bir tavsiye mektubu yollayarak Yucca dağının ülkedeki nükleer atıklar için ana depolama merkezi olmasını istedi ve bunun Amerika’nın enerji alanındaki güvenliği için önemli olduğunu kaydetti. Başkanın bu tavsiyesi üzerine çevre koruma örgütlerinden Kongre üyelerine, federal hükümetten eyalet hükümeti yetkililerine, çeşitli sivil toplum kuruluşlarından enerji şirketlerine kadar toplumun neredeyse her kesiminde tartışmalar başladı.
Bu arada zaman da daraldı. Nevada eyaleti valisi Tony Guinn’in Başkan Bush’un tavsiyesini veto etmek için 16 Nisan’a kadar zamanı kaldı. Bu tavsiyeyi kesinlikle veto edeceğini söyleyen Guinn, Nevadalıların hala 1950’lerde hükümetin yaptığı nükleer denemeleri hatırladığını ve bu anıların pek hoş olmadığını kaydetti. Vali şöyle dedi:
“Atom bombası geliştirilirken denemeler yapıldı ve hükümet bu denemelerin yer altında yapılırsa güvenli olacağını söyledi, biz de tamam dedik. Sonra hükümet atom bombası denemelerinin yer üstünde yapılmasının da güvenli olduğunu söyledi ve bu denemeler sonucu Utah eyaletinde ve başka bölgelerde ölenler oldu. Geçmişte bu tür tecrübeler yaşadık. Artık destek verdiğimiz hükümet dahi buna benzer öneriler verse aldırmayız. Bu konuda ciddi bir anlaşmazlık yaşıyoruz ve soruna bilimin verdiği yanıtı öğrenmek istiyoruz.”
Nevada valisi Guinn, Başkan Bush’un tavsiyesini veto ettikten sonra Kongre 60 günde karar vermek zorunda. Kongre’nin vali Guinn’e karşı oy kullanabilmek için de hem Temsilciler Meclisi’nde hem de Senato’da çoğunluğun oylarına ihtiyaç duyacak.
Bölgesel çapta hizmet veren enerji şirketlerini biraraya getiren Kamu Enerji Derneği de bu konuda Kongre’de sesini duyurmaya çalışan gruplardan. Kuruluşun sözcüsü Joe Nipper şöyle diyor.
“Ülkenin her tarafına yayılmış olan nükleer depoların kalkması, nükleer endüstrinin bu konuda bir sonuca ulaşması ve yeni projeler açısından, verilecek karar büyük önem taşıyor. Bush yönetiminin Yucca dağı projesine verdiği desteği biz olumlu karşılıyoruz.”
Hükümet radyoaktif atıkların özel depolarda, kayaların içinde ve yüzeyin 300 metre altında saklanacağını kaydediyor. Coğrafi olarak bakıldığında bölgedeki yapının radyoaktif maddelerin dışarı sızarak su kaynaklarına karışmasını binlerce yıl boyunca önleyeceği söyleniyor. Bu şekilde atıkların yer altında en az 10 bin yıl kalabileceği belirtiliyor.
Ancak bu plana karşı çıkanların da başka tezleri var. Onlar da Las Vegas’ın 160 kilometre kuzeybatısına düşen bu depolama yerinin volkanik olarak sarsıntılara maruz kalabileceğini ve sızıntı ihtimalinin yüksek olduğunu kaydediyor. Gelirinin önemli bir kısmını turizmden sağlayan Nevada’nın bir nükleer atık deposu olmasıyla ekonomik yönden de olumsuz etkileneceği söyleniyor.
Ayrıca halen Amerika’nın pek çok bölgesinde depolanan atıkların Nevada’ya taşınması sırasında bazı kazalar olması ihtimali üzerinde de duruluyor. Çünkü Amerika çapındaki bütün nükleer atıklar Yucca dağına taşınırken radyoaktif madde yüklü yüzlerce tır 40’I aşkın eyaletten geçecek. Projeye karşı çıkanlar bu güzergah üzerinde oturan 50 milyon kişinin risk altına gireceğini söylüyor. Amerika’da 1995 yılında 32 bin ton nükleer atık vardı. Bu miktarın 2030 sonunda 85 bin tona ulaşması bekleniyor.
Kamuoyu Çıkarları Araştırma Grubu adlı kuruluşun yasal işler uzmanı Anna Aurilo bu konuda 20 yıldır milyarlarca dolara malolan araştırmalar yapıldığını ve buna rağmen yanıtlanmayan pek çok soru kaldığını söylüyor. Aurilo şöyle diyor:
“Radyoaktif atıkların ne yapılacağı tartışması başından beri siyasi amaçlara alet edildi. Tartışmaların yönünü güvenilir bilimsel araştırmalar ve kamu sağlığı için en sağlıklı yolun ne olması gerektiği yerine nükleer endüstrinin siyasi kampanyalara yaptığı mali yardımlar belirledi.”
Ancak Yucca dağı nükleer atık projesini destekleyenler, kararın Başkan Bush’un 2000 yılı seçim kampanyası sırasında vurguladığı gibi bilimsel olduğunu ve avantajların risklerden daha fazla olduğunu savunuyor. Enerji şirketlerini temsil eden kuruluşun sözcüsü Nipper şöyle diyor:
“Nükleer atıkları nasıl depolayacağımız sorununu çözmezsek bundan sonra yeni nükleer tesis kuramayız. O yüzden bu soruna eğilmemiz ve atık sorununa kalıcı çözüm getiren bir sonuca ulaşmamız gerekiyor.”
Yucca dağı nükleer atık depolama projesine karşı çıkan gruplar, projeye destek verenlerin nükleer enerji endüstrisi olduğunu vurguluyor. Ayrıca Amerika’da zaten sayıları 100’ü aşan nükleer tesis bulunduğunu ve bundan sonra güneş, rüzgar ve biyokütle gibi temiz enerji kaynaklarına yatırım yapılması gerektiğini söylüyorlar.
Her kesimde tartışmaya yol açan Yucca dağı atık depolama projesi şimdiden bazı siyasi sonuçlar doğurdu. 2000 yılı seçimlerinde Başkan Bush Nevada’da seçmenlerin oylarını çok küçük bir oy farkıyla kazandı. Siyasi gözlemciler Nevada eyaletinde halkın yüzde 80’inin Yucca dağı projesine karşı çıktığını ve bunun, bu yıl yapılacak Kongre seçimlerine yansıyacağını söylüyor. Nevada halkının Bush’un partisi olan Cumhuriyetçi Partililer yerine ona muhalefet olan Demokrat Partili adaylara oy vermesi bekleniyor.
Bu arada her iki tarafı da temsil eden çeşitli gruplar Kongre’deki lobi faaliyetlerine devam ediyor. Nevada valisinin, Başkan Bush’un Yucca dağı projesini onaylayan tavsiyesini veto etmesinden sonra Kongre’den çıkacak karar merakla bekleniyor.