Kerkük’ün geleceğiyle ilgili tartışmalar, Haziran’daki referandumun yeniden erteleneceği söylentileri arasında sürüyor. Bazı uzmanlar, bundan önce iki kez ertelenen referandumun tümüyle rafa kaldırabileceği görüşünde.
Kerkük’te referandumun geçen yılın Aralık ayında yapılması kararlaştırılmıştı. Ancak halk oylaması, idari sorunlar ve güvenlik kaygıları nedeniyle Haziran’a ertelendi.
Irak Anayasasının 140’ıncı maddesi, Kerkük’ün özerk Kürt bölgesine katılması konusunda referanduma gidilmesini öngörüyor. Birleşmiş Milletler’in Kerkük sorununun çözümüne yardımcı olma çabalarına rağmen referendumla ilgili önemli koşullar yerine getirilmedi. Başta kentin sınırlarının çizilmesi, Saddam Hüseyin döneminde Kerkük’ten atılan Kürtlerin ve kente yerleştirilen Araplar’ın yasal durumlarının çözüme kavuşturulması gerekiyor. Bunlar çözüldükten sonra nüfus sayımı yapılacak, ardından referanduma gidilecek.
Washington’daki Kürt Enstitüsü’nün Başkanı Necmeddin Kerim, Bağdat hükümetinin bu konuda gerekli adımları atmaktan kaçındığı görüşünde:
Birçok uzman, sorunun Irak hükümetinin zayıflığından değil Bağdat’ın öncelikler listesinin başında yer almamasından kaynaklandığı görüşünde. Lehigh Üniversitesi Uluslararası İlişikler Bölümünde görevli Henri Barkey, Irak hükümetinin referandum konusunda adım atmak istemediğini söylüyor:
"Bağdat hükümeti içinde görüşbirliği yok. Çoğu referandumun yapılmasını istemiyor. Kerkük içinde de referanduma şiddetle karşı çıkan gruplar var. Bunlar birbirine güvenmiyor. Oysa referandumu yapabilmek için farklı gruplar arasında güven oluşturulması gerekiyor. Şu sırada herkes Kerkük referandumunu Kürtlerin toprak ve petrol kaynaklarını ele geçirme girişimi olarak görüyor."
Barkey, Kürtlerin, gerekli hazırlıkların tamamlanmaması halinde referandumu ertelemeyi kabul etmekten başka seçenekleri olmadığı görüşünde. Bağdat hükümetine mali konularda danışmanlık yapan Pittsburgh Üniversitesi öğretim üyelerinden Haydar Ala Hamudi, kimsenin referandum hazırlıklarının Haziran’a kadar yetişmeyeceği gerçeğini açıkça ifade edemediğini söylüyor. Kerkük referandumunun belirlenen tarihte yapılamayacağı henüz resmen açıklanmadı. Ancak Hamudi, Iraklı Kürtlerin sabrının taşmak üzere olduğunu ve Kerkük’ü ilhak etmek için tek yanlı bir oylama girişiminde bulunabilecekleri görüşünde.
Washington’daki araştırma kurumlarından Uluslararası Barış için Carnegie Vakfında görevli Marina Ottaway Kürtlerin referandumu yeniden ertelemeye yanaşacağını sanmıyor:
"Amerika ve Maliki hükümeti, referandumun Irak’ın şu sırada kaldıramayacağı bir çatışmaya yolaçacağı görüşünde. Erteleme elbette Kürtleri memnun etmeyecek ama Kürtlerin şu sırada gerçekten bir çatışmayı gözalacaklarını sanmıyorum. Mevcut durum devam edecek. Kürtler hala Kerkük’ün kendi bölgelerinin bir parçası olduğuna inanıyor. Merkezi hükümet, Kerkük’ten vazgeçmek istemiyor. Türkiye ise kentdeki Türkmenlerin haklarını savunuyor."
Iraklı Kürtlere geçmişte anayasa danışmanlığı yapan Pennsylvania Üniversitesi görevlilerinden Brendan O’Leary, Türkiye’nin Kerkük’e askeri müdahalede bulunması halinde uluslararası kınamayla karşılaşacağını bu yüzden soruna başka yollar bulmak zorunda olduğunu söylüyor:
"Eğer Türkiye Kuzey Irak’taki Kürt Yönetiminden bölgedeki Türkmenler dahil tüm azınlıkların korunacağını yolunda güvence isterse Kürtler bunu tartışmaya yanaşabilirler. Ama referandumdan vazgeçilmesi ya da Kerkük’ün Kürt bölgesini parçası olması yerine özel bir statü verilmesi gibi önerileri Kürtler asla kabul etmeyecektir."
Bazı uzmanlar Kerkük’e yönetimi Kürtler, Araplar ve Türkmenler arasında paylaştıran özerk statü verilmesinin tek çözüm olacağı görüşünde. Ama uzmanların çoğu, Kürt milliyetçilerinin böyle bir çözümü asla kabul etmeyeceğini öne sürüyor. Bazı iyimser uzmanlarsa Kerkük konusunda bir uzlaşmanın hala mümkün olabileceğini savunuyor.