İran’a karşı uygulanan ekonomik ve siyasi yaptırımların gevşetilmesi, Tahran’ın, dünyanın önde gelen ülkeleriyle masaya oturarak, nükleer faaliyetlerini kısıtlamaya yanaşmasındaki en büyük motivasyon.
Cenevre’de tarafların üzerinde anlaştığı plan, İran’ın nükleer faaliyetlerini altı ay dondurmasını öngörüyor. Bu süreç içinde taraflar arasındaki diplomatik ilişkiler bu konuya kesin ve barışçı bir çözüm bulununcaya kadar devam edecek.
İran’ı derinden etkileyen uluslararası yaptırımların belli bir oranda gevşetilmesi de ekonomiyi önemli ölçüde rahatlatacak.
İran’dan tavizler
Ploughshares Fonu olarak bilinen küresel güvenlik kuruluşunda çalışan İran uzmanı Joel Rubin, yapılan anlaşmada İran’ın birçok önemli konuda taviz verdiğini ve bu tavizlerin de anlaşmaya taraf olan P5+1 ülkeleri tarafından yakından takip edileceğini söylüyor. Rubin, İran’ın elindeki zenginleştirilmiş uranyum yakıtının %20’sini yok etmeyi kabul etmesinin, anlaşmadan önce inşası devam eden plütonyum tesisinin yapımının durdurulmasının ve son olarak da nükleer tesislerin ve faaliyetlerin günlük denetimlere tabi tutulmasının İran’ın başlangıçta verdiği en büyük ve önemli üç ana taviz olduğunu belirtiyor.
Yıllardır süren ve bir sonuç elde edilemeyen önceki görüşmeler nedeniyle Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Amerika ve Avrupa Birliği’nin de desteğiyle, uranyum zenginleştirme programını sona erdirmesi için İran’a uzun zamandır yaptırım uyguluyor.
Tahran, faaliyetlerinin nükleer silah geliştirme amaçlı olmadığını sık sık tekrarlamasına rağmen Amerika’yı ve Avrupa Birliği’ni yıllardır ikna edememişti.
Yaptırımların ağır etkileri
Peterson Uluslararası Ekonomik Enstitüsü’nden, yaptırımlar konusunda uzman olan Gary Hufbauer’e göre, İran’a uygulanan ağır yaptırımlar, ülkenin petrol ihraç kapasitesini yarıya indirdi.
Bunun yanında, yaptırımların, İran bankalarının dünya bankaları ile olan finansal bağlarını da kestiğini belirten Hufbauer, bunun ticari anlamda İran için büyük bir engel oluşturduğunu belirtti.
Yaptırımlar nedeniyle İran’da enflasyon ve işsizlik önemli ölçüde artmış, İran’ın para birimi Riyal büyük değer kaybetmişti.
Uzmanlar, İran’ın kaderini değiştirecek önemli bir başlangıcın, batılı ülkelerle iyi ilişkiler kurmayı planlayan ve seçim kampanyasında ekonomiyi düzeltme sözü veren, oldukça ılımlı olarak nitelenen Hasan Ruhani’nin cumhurbaşkanı seçilmesiyle başladığını belirtiyor.
Hufbauer’e göre batılı ülkelerin yıllardır uyguladığı yaptırımlar bu sonucun ortaya çıkmasında etkili bir rol oynadı. Hufbauer, İran ve batılı ülkeler arasındaki sorunları tamamiyle çözmemiş olsa da, 20 yıl içinde elde edilen en somut ve olumlu gelişme olması nedeniyle yaptırımların rolünün diplomasinin ilerlemesinde çok etkili olduğu görüşünde.
Yumuşatılan yaptırımlar
Hufbauer, Cenevre’de varılan ara anlaşmanın bazı yaptırımların gevşetilmesini öngördüğünü, ilk olarak İran’ın daha önce dondurulmuş olan dört buçuk milyar dolar tutarındaki parasının geri verileceğini ve sivil havayolu taşımacılığında kullanılan uçaklarının güvenlik nedeniyle bakıma alınacağını belirtiyor. Gevşetilen yaptırımlar nedeniyle İran’ın otomobil piyasası da yatırımcılara açılacak, ancak Amerikan otomobil şirketleri bu pazardan yararlanamayacak.
Cenevre’de tarafların üzerinde anlaştığı plan, İran’ın nükleer faaliyetlerini altı ay dondurmasını öngörüyor. Bu süreç içinde taraflar arasındaki diplomatik ilişkiler bu konuya kesin ve barışçı bir çözüm bulununcaya kadar devam edecek.
İran’ı derinden etkileyen uluslararası yaptırımların belli bir oranda gevşetilmesi de ekonomiyi önemli ölçüde rahatlatacak.
İran’dan tavizler
Ploughshares Fonu olarak bilinen küresel güvenlik kuruluşunda çalışan İran uzmanı Joel Rubin, yapılan anlaşmada İran’ın birçok önemli konuda taviz verdiğini ve bu tavizlerin de anlaşmaya taraf olan P5+1 ülkeleri tarafından yakından takip edileceğini söylüyor. Rubin, İran’ın elindeki zenginleştirilmiş uranyum yakıtının %20’sini yok etmeyi kabul etmesinin, anlaşmadan önce inşası devam eden plütonyum tesisinin yapımının durdurulmasının ve son olarak da nükleer tesislerin ve faaliyetlerin günlük denetimlere tabi tutulmasının İran’ın başlangıçta verdiği en büyük ve önemli üç ana taviz olduğunu belirtiyor.
Yıllardır süren ve bir sonuç elde edilemeyen önceki görüşmeler nedeniyle Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Amerika ve Avrupa Birliği’nin de desteğiyle, uranyum zenginleştirme programını sona erdirmesi için İran’a uzun zamandır yaptırım uyguluyor.
Tahran, faaliyetlerinin nükleer silah geliştirme amaçlı olmadığını sık sık tekrarlamasına rağmen Amerika’yı ve Avrupa Birliği’ni yıllardır ikna edememişti.
Yaptırımların ağır etkileri
Peterson Uluslararası Ekonomik Enstitüsü’nden, yaptırımlar konusunda uzman olan Gary Hufbauer’e göre, İran’a uygulanan ağır yaptırımlar, ülkenin petrol ihraç kapasitesini yarıya indirdi.
Bunun yanında, yaptırımların, İran bankalarının dünya bankaları ile olan finansal bağlarını da kestiğini belirten Hufbauer, bunun ticari anlamda İran için büyük bir engel oluşturduğunu belirtti.
Yaptırımlar nedeniyle İran’da enflasyon ve işsizlik önemli ölçüde artmış, İran’ın para birimi Riyal büyük değer kaybetmişti.
Uzmanlar, İran’ın kaderini değiştirecek önemli bir başlangıcın, batılı ülkelerle iyi ilişkiler kurmayı planlayan ve seçim kampanyasında ekonomiyi düzeltme sözü veren, oldukça ılımlı olarak nitelenen Hasan Ruhani’nin cumhurbaşkanı seçilmesiyle başladığını belirtiyor.
Hufbauer’e göre batılı ülkelerin yıllardır uyguladığı yaptırımlar bu sonucun ortaya çıkmasında etkili bir rol oynadı. Hufbauer, İran ve batılı ülkeler arasındaki sorunları tamamiyle çözmemiş olsa da, 20 yıl içinde elde edilen en somut ve olumlu gelişme olması nedeniyle yaptırımların rolünün diplomasinin ilerlemesinde çok etkili olduğu görüşünde.
Yumuşatılan yaptırımlar
Hufbauer, Cenevre’de varılan ara anlaşmanın bazı yaptırımların gevşetilmesini öngördüğünü, ilk olarak İran’ın daha önce dondurulmuş olan dört buçuk milyar dolar tutarındaki parasının geri verileceğini ve sivil havayolu taşımacılığında kullanılan uçaklarının güvenlik nedeniyle bakıma alınacağını belirtiyor. Gevşetilen yaptırımlar nedeniyle İran’ın otomobil piyasası da yatırımcılara açılacak, ancak Amerikan otomobil şirketleri bu pazardan yararlanamayacak.
