IŞİD Irak ve Suriye’nin genelinde gerilemeye devam ederken, terör örgütüne karşı savaşan bir dizi taraf arasında yeni bir ihtilafın çizgileri belirmeye başladı.
ABD ordusu önceki gün Suriye hükümetine ait bir savaş uçağını düşürmüştü. Gerekçe olarak da, Suriye uçağının IŞİD’e karşı koalisyonla ortak çalışan Kürt ağırlıklı Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) hedef alması gösterildi. Bu gelişmenin ardından, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esat’ın yakın müttefiki Rusya, Fırat Nehri’nin batısında uçan ABD önderliğindeki koalisyon uçaklarını hedef olarak göreceği tehdidinde bulundu.
Havada bu gelişmeler olurken sahada da yeni bir cephe şekilleniyor. Kendileri de IŞİD’e karşı savaşan Esat rejimi güçleri ülkenin doğusunda Irak sınırına erişiyor. Bu güçler orada İran destekli milislerle birlikte çalışarak, Şam’dan Tahran’a uzanan hayati bir karayolu koridoru oluşturmaya hazırlandığı görülüyor.
Suriye’nin doğu ucunda cereyan eden gelişmeler, iç savaşın ana muharebe alanlarının uzağında yer alıyor. İç savaş da, Rusya, İran ve Türkiye’nin arabuluculuğunda varılan çatışmasızlık planına rağmen hala tüm şiddetiyle sürüyor.
İhtilafın ana aktörlerinin şu anda içinde bulundukları pozisyonlar şöyle sıralanıyor:
Suriye Devlet Başkanı Beşar Esat
Esat 6 yıldır süren iç savaşa rağmen iktidarını korumayı başardı ve ailesinin 40 yıldır devam eden iktidarına karşı verilen ayaklanmayı büyük oranda bastırdı. Şu anda Suriye’nin en büyük 5 kentinin kontrolünü elinde bulunduran Esat, gözünü şimdi 2014’den beri IŞİD kuşatması altında bulunan doğudaki Deyrezor’a çevirmiş durumda.
Deyrezor’u geri alması, Esat’a, doğal gaz ve maden kaynaklarına güvenli erişim sağlama ve komşu Irak’a potansiyel anlamda kazançlı bir koridor açmasına yardım edebilir. Ancak sınıra doğru yaptığı bu hamle Esat’ı, güney ve doğuda ABD destekli muhalefet güçleriyle çatışmaya getirdi.
İran
Hiçbir ülke Esat’ı kurtarmaya İran kadar yatırım yapmadı. İran bölge genelinde binlerce hükümet yanlısı milisi devreye soktu ve ekonominin çökmesini önlemek için milyarlarca dolar enjekte etti.
Tahran şu anda da doğuyu geri alması için Esat’a yardım etmeye istekli görünüyor. İran önceki gün Suriye’nin doğusundaki IŞİD hedeflerine balistik füzeler atmıştı. Bu, İran’ın en az 2001 yılından bu yana bu türden ilk saldırısıydı.
İran operasyonu, Tahran’ı bu ay içinde vuran, en az 18 kişinin ölümüne, 50’yi aşkın kişinin yaralanmasına neden olan IŞİD saldırılarına yanıt olarak düzenlediğini açıkladı. Ancak İran Devrim Muhafızları aslında Suudi Arabistan ve Amerika’ya bir mesaj da gönderdiğini belirtmişti.
Rusya
Rusya 2015 yılından bu yana Esat’a destek için hava operasyonları yürütüyor ve hem IŞİD’i hem de ana akım muhalifleri hedef alıyor. Moskova geçen günlerde IŞİD lideri Ebu Bekir el Bağdadi’yi öldürdüğünü iddia etmişti ancak bu iddia doğrulanmadı.
Amerika ve Rusya son iki yılın büyük kısmında, Suriye’nin yoğun trafikli hava sahasındaki farklı operasyonlarını koordine edebildi ancak onlarla ortaklık yapan güçlerin Suriye’nin doğusunda birbirine yaklaşmasıyla bu, daha zor hale gelebilir.
Rusya, Suriye uçağının düşürülmesine yanıt olarak Amerika’yla işbirliği mekanizmasını askıya aldığını açıkladı ve batıda Suriye hükümetinin elindeki topraklar üzerindeki herhangi bir ‘düşman’ uçağını düşürme tehdidinde bulundu.
Rusya geçen nisan ayında da Amerika’nın Suriye askeri üssünü vurması üzerine aynı mekanizmayı yine askıya almıştı ancak birkaç hafta sonra tekrar dahil olmuştu.
ABD
Amerika önderliğindeki koalisyon, ağırlığını Kürtler’in oluşturduğu, Rakka’yı IŞİD’den geri almak için savaşan SDG’ye yakın hava desteği sağlıyor.
ABD’nin ayrıca SDG’yle birlikte hareket eden özel operasyon kuvvetleri ve danışmanları bulunuyor.
ABD Rakka yakınlarında Suriye uçağını düşürmenin yanında, sadece son bir ay içinde üç kez doğudaki Suriye rejim kuvvetlerine ateş açtı. O bölgelerde Washington Ürdün’de eğitilen Suriyeli muhalefet güçlerini destekliyor.
Esat’a bağlı güçler üç çarpışmadan sonra yön değiştirdi ve kuzeyde Irak sınırına kadar uzanan toprakları ele geçirdi. Bu durum, güneydoğuda Amerikan güçleri ve müttefiklerini büyük oranda tecrit etti ve IŞİD’e açılan yollarını kesti.
Suriyeli Kürtler
Son yıllarda SDG, IŞİD’i kuzey Suriye’nin büyük kısmından çıkardı ve ülkede örgüte karşı savaşan en etkili ABD müttefiki olarak ortaya çıktı.
Ancak SDG’nin bu ilerleyişi, grubun içindeki Kürt milisleri PKK’nın uzantısı olarak gören NATO üyesi Türkiye’yi alarma geçirdi.
Türkiye ve Kürt savaşçılar son aylarda bir kaç kez çatıştı ve bu durum Amerikan güçlerini onların arasında bir tampon oluşturmaya itti.
Muhalefet güçleri
Bir zamanlar Şam’a girip Esat’ı devirmenin hayalini kuran Suriye muhalefeti şu anda ülkenin kuzeybatı ve doğusundaki dağınık bölgelere hapsolmuş durumda. Barış çabaları durmuş durumda ve sınırlı bir ‘çatışmasızlık’ anlaşması bile defalarca ihlal edildi.
Bazı en kuvvetli muhalif grupların El Kaide’yle ittifak kurmasıyla, muhalefet iç bölünmelerin sıkıntısını yaşarken, isyancıların şimdi ihtilafın IŞİD sonrası aşamaya girmesinden sonra nasıl bir rol oynayacağı belirsiz. Belki de şimdi Suriye’nin kaderi, her zamankinden daha fazla olarak, rekabet halindeki yabancı güçlerin elleri arasında görünüyor. Bu güçlerin hiçbiri geri adım atacağına dair bir işaret vermiyor.
