Başkan Barack Obama, İran’la varılan çerçeve anlaşmasının, “çetin ve ilkeli diplomasi” sonucu varılmış “iyi bir anlaşma” olduğunu savundu.
Barack Obama haftalık radyo konuşmasında, İran’ın silah yapımına fırsat tanıyacak radyoaktif materyal depolamayacağını söyledi. Başkan Obama, uluslararası denetçilerin İran’ın nükleer tesislerine daha önce örneği görülmediği düzeyde erişime sahip olacağını, İran’ın diğer ülkelere oranla çok daha sık denetleneceğini belirtti.
Obama, “İran hile yaparsa, bunu tüm dünya bilecek. Bu anlaşma karşılıklı güvene değil, daha önce emsali görülmemiş bir doğrulama mekanizmasına dayanıyor” diye konuştu.
Ruhani: ‘Sözümüzü tutacağız’
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise, kendi kamuoyuna, dünya güçleri ile varılan çerçeve anlaşmasının ülkesinin nükleer enerji üretme hakkını koruduğu ve uluslararası yaptırımların gevşetilmesini sağlayacağı mesajı verdi.
Televizyonda açıklama yapan Ruhani, çerçeve anlaşmasıyla İran’a kendi topraklarında uranyum zenginleştirme tesisi bulundurma hakkının tanındığını savundu, ülkesinin barışçıl amaçlar taşıdığını söyledi. Ruhani, yalnızca uranyum zenginleştiren santrifüjlerin değil, insanların yaşamlarının ve ekonominin de “dönmesi” gerektiğini belirtti.
İran Cumhurbaşkanı, ülkesinin nükleer programının hiçbir devleti hedef almadığını söyledi, karşı taraf yükümlülüklerini yerine getirdiği sürece anlaşmaya uyacakları sözü verdi.
Perşembe günü Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesi ve Almanya’nın İran’la vardığı çerçeve anlaşması, Tahran hükümetinin uranyum zenginleştirme programını kısıtlaması karşılığında bu ülkeye yönelik ekonomik yaptırımları hafifletme sözü veriyor. Anlaşmanın bugünkü haline gelebilmesi beş yıllık yoğun diplomasinin sonucu. Taraflar İsviçre’nin Lozan kentinde sekiz gün boyunca yürüttükleri görüşmelerin sonucunda çerçeve anlaşmasına, son tarih olarak belirlenen 31 Mart’tan iki gün sonra da olsa varabildi. Asıl zorluksa, bu anlaşmanın teknik ayrıntılarının belirleneceği nihai anlaşmaya kaldı. Nihai anlaşmanın 30 Haziran’a kadar tamamlanması öngörülüyor.
ABD anlaşma karşıtlarını yumuşatmaya çalışıyor
Bu arada Beyaz Saray da Amerika’da İran’la varılan anlaşmanın muhaliflerini yumuşatmaya çalışıyor. Başkan Obama Kongre’de Demokrat ve Cumhuriyetçi partilerin liderleriyle görüşme yaptı. Anlaşmaya karşı olan Kongre’deki Cumhuriyetçi Partili liderler, İran’a yeni yaptırım uygulama tehdidinde bulunmuştu.
Ayrıca Amerika’nın Ortadoğu’daki en önemli müttefiki olan İsrail’in başbakanı Benyamin Netanyahu anlaşmaya en çok karşı çıkanlardan. Önceki gün Başkan Obama, Netanyahu’yla da telefonla görüşmüş ve kendisini ikna etmeye çalışmıştı. Ancak İsrailli yetkililer, Netanyahu’nun bu görüşmede Obama’ya “anlaşmanın İsrail’in varlığını tehdit ettiğini” söylediğini bildirdi.
İsrail’in yanı sıra İran’ın bölgedeki en azılı karşıtlarından Suudi Arabistan da anlaşmayı doğru bulmuyor. Bu iki ülke de İran’a çok fazla ödün verildiği ve nükleer silah yapma fırsatı tanındığını öne sürüyor.
Suudi Arabistan Kralı Salman’ı arayan Başkan Obama, İran’la varılacak nihai anlaşmanın “bölgenin güvenlik ve istikrarını güçlendireceği” güvencesi verdi.
İranlılar kutladı
İranlılar, çerçeve anlaşmasını kutladı. Lozan’da anlaşmayı imzalayan Dışişleri Bakanı Cevat Zarif’in dün İran’a dönüşü sırasında, Tahran’da bir grup destekçi, “Dr. Zarif çok yaşa, Ruhani çok yaşa” yazılı pankartlar taşıdı. Yüzlerce İranlı Tahran’da sokaklara döküldü, araç kornalarına basarak ve bayraklar sallayarak anlaşmayı kutladı. Çok sayıda İranlı ülke ekonomisine ağır darbe vuran uluslararası ekonomik yaptırımların kısa süre içinde kalkmasını umuyor.
Başkan Obama da anlaşmanın İran’a bir daha nükleer silah yapma fırsatı vermeyeceğini savundu.
İran mercek altında olacak
Anlaşma uyarınca, normalde bir ülkenin nükleer silah imal edebilecek materyale ulaşma süresi 2-3 ay iken, İran için bu süre önümüzdeki 10 yıl boyunca birer yıl olarak belirlendi. Bu İran’ın, normalin çok daha altında uranyum zenginleştirmesi anlamına geliyor.
Tahran hükümeti ayrıca mevcut uranyum zenginleştirme santrifüjlerini üçte iki oranında azaltacak. Halen 19 bin santrifüje sahip İran, bu sayıyı 6 bin 104’e indirecek ve bunların yalnızca 5 bini önümüzdeki on yıl boyunca uranyum zenginleştirmede kullanılacak.
İran ayrıca yüksek oranlı zenginleştirilmiş uranyumunu elinden çıkarmak zorunda. Birleşmiş Milletler de denetim ziyaretlerini sıklaştıracak. Yeraltındaki Ferda nükleer tesislerinde uranyum zenginleştirme faaliyetleri tamamen duracak. Plütonyum işleme kapasitesine sahip Arak nükleer tesisleri de geri teknolojiye çekilerek bu tesiste yalnızca uranyum zenginleştirilebilecek.
İran defalarca nükleer bomba yapmaya niyetli olmadığını savunsa da, zenginleştirdiği uranyum kapasitesinin yüksek oranlı olması, Batılı ülkeleri ve İran’ın bölgedeki rakiplerini aksi yönde kuşkulandırmış durumda.
