Suriye’nin sanayi başkenti sayılan tarihi Halep kenti, 2012 ortalarında kırsalında başlayan çatışmalarla birlikte ülkedeki savaşın cephelerinden biri haline geldi.
Siyasi, askeri ve ekonomik açıdan önemi kısaca, “Halep’i alan savaşı alır” şeklinde ifade edilen Halep, kent merkezi uzun süre doğu ve batı Halep şeklinde ikiye bölünmüş olarak kaldı.
Kamu binalarının ve yeni yerleşim birimlerinin yoğunlaştığı Batı Halep veya halk arasında Yeni Halep, Suriye ordusunun kontrolu altındaydı.
Kentin tarihi çarşılarının ve merkeze yakın bazı mahalleleriyle banliyölerinin de bulunduğu Doğu Halep ise, zaman zaman el değiştirmekle birlikte, çeşitli silahlı grupların elindeydi.
2016 yılının son aylarında Rusya, Türkiye ve İran’ın girişimleriyle sağlanan anlaşmanın ardından aralarında Nusra Cephesi, Ahrar u Şam, Nureddin Zengi gibi örgütlerin de olduğu silahlı gruplar kent içinde bulundukları noktalardan çekildi. Bu grupların bir kısmı Suriye ordusunun bölgesine geçerken bir kısmı da Halep’in kuzey kırsalına ve İdlip’e tahliye edildi.
2016 yılı Aralık sonu itibariyle Halep kent merkezi tamamen Suriye ordusunun denetimine geçerken yıllardır ikiye bölünmüş olan kent de birleşti.
Halep’in birleşmesini sağlayan anlaşmanın ardından kent merkezini de doğrudan etkileyen çatışma dönemi bitti ancak Halep, ağır yıkımın ardından yeniden toparlanmak için yeni bir mücadelenin eşiğinde.
Doğu Halep - Batı Halep
Halep’in 2011 başından beri Suriye ordusunun kontrolunda olan batı kısmı, çatışmalardan neredeyse hasar almamış denilebilecek durumda.
Kenti birleştiren ve çatışmaları bitiren anlaşma öncesinde de ‘mevcut şartlara göre’ normal hayatın devam ettiği batı Halep’te silahlı grupların rastgele attığı roket veya havanların verdiği hasar ve çatışma bölgelerine yakın yerleşim birimlerinde kurşun delikleri göze çarpıyor.
Çeşitli silahlı grupların kontrolunda kalan ve şiddetli çatışmaların yaşandığı doğu Halep ise savaşın bütün şiddetini gözler önüne serecek derecede hasarlı. Tarihi yapıların ve çarşıların bir kısmının da ağır hasar gördüğü doğu Halep’te yüzbinlerce konut oturulmayacak durumda. Altyapı ve elektrik hatları büyük ölçüde kullanılamayacak seviyede hasar görmüş.
Rusya, Türkiye ve İran’ın girişimleriyle sağlanan anlaşmanın ardından doğu Halep’te, yolların açılması ve enkaz kaldırma çalışmaları hala sürüyor. Bununla birlikte gerek ev ve işyerleri, gerekse tarihi yapılardaki hasar tespit çalışmaları hala devam ediyor.
Bu bölgede çatışmaların başlamasının ardından halkın büyük kısmı batı Halep’e veya Suriye içindeki çeşitli kentlere ve Türkiye veya Lübnan dahil bazı ülkelere göç etti. Doğu Halep’in açılmasının ardından batı Halep’e veya Lazkiye gibi Suriye içindeki bazı kentlere göç etmiş olanların küçük bir bölümü evlerine dönmeye başladı. Ancak doğu Halep’teki altyapı, elektrik, su şebekelerinin hasar görmüş olması halkın geri dönmesinin önündeki en büyük engel.
Susuz kent
Halep’teki su sorunu ağır hasar gören doğu Halep ile sınırlı değil. Halep’e komşu sayılan Rakka’yı elinde tutan IŞİD, bir süre önce kente Fırat nehri üzerinden su sağlayan hattı ve pompaları devre dışı bıraktı. Örgütün, su pompalarını tamamen imha ettiği de öne sürülüyor. Bu nedenle Halep kent merkezi çatışmasız bir döneme girmiş olsa da susuzluk günlük hayatı büyük ölçüde etkiliyor.
2 milyondan fazla Suriyeli'nin yaşadığı kentte su sorunu tankerlerle su taşınarak geçici olarak çözülmeye çalışılıyor ancak hastaneler gibi yerlerdeki zorunlu ihtiyaç devlet tarafından sağlanırken halkın su satın alması gerekiyor.
Su gibi elektrik altyapısının da hasar gördüğü, şehirlerarası elektrik hatlarının zaman zaman sabote edildiği Halep’in bir diğer sorunu da elektrik kesintileri.
Elektrik kesintileri nedeniyle ev ve işyerlerinin yanı sıra hastane ve okullarda da jeneratörler kullanılıyor. Jeneratörlerin çalışmasını sağlayan mazotun Humus ve Tartus gibi kentlerden taşınıyor olması hem piyasadaki mazot miktarını hem de fiyatları olumsuz etkiliyor.
2011 öncesinde ülke sanayi sektörünün kalbi olan Halep’te henüz üretimin yeniden başlayabileceği şartlar oluşmadı. Buna ek olarak kent kırsalında çatışmalar devam ediyor.
İşsizlik, hızlı ve kontrolsuz fiyat artışları, Halep halkının normalleşme çabalarını baltalıyor. Bu şartlarda yiyecek ve barınma ihtiyaçları sağlansa bile su ve elektrik için gerekli mazotu temin etmek birçok aile için oldukça zor.
Halep halkının bir kısmı hala öğrenci yurtları ve kamu kurumları gibi yerlerde veya kamplarda yardımlarla hayatını sürdürüyor. Bir kısmının ise ailenin büyük bölümü Halep’te kalmaya devam etse de özellikle genç kesimin iş bulmak için Suriye içindeki diğer kentlere veya komşu ülkelere göç ettiği biliniyor.
Halep, 4 yıllık bölünmüşlüğün ardından 2017 yılına birleşmiş ve çatışmasız olarak başladı. Ancak yüzbinlerce konutun onarımı veya yeniden inşa edilme, altyapı, henüz kullanılamayan tarım arazileri, durmuş bir sanayi, işsizlik ve ekonomik sorunlar, kent kırsalındaki çatışmalar nedeniyle yaşanan su ve elektrik krizleri gibi sorunlarla mücadele henüz başladı; henüz hasar tespit çalışmaları sürüyor.
