Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF) örgütünün hazırladığı 2024 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 180 ülke içinde 158. sırada yer alan Türkiye’de yerel basının durumu da iç açıcı değil.
Tek gelir kaynağı resmi ilanlar olan yerel basın kuruluşları ekonomik sorunlarla boğuşuyor.
Diyarbakır’da yıllardır yayınlanan Yenigün gazetesinin çalışanları bir yandan sonraki günün basılı gazetesine hazırlık yaparken, bir yandan da gazetenin internet sitesini güncel tutmaya çalışıyor. Yenigün Diyarbakır’da Basın İlan Kurumu’na kayıtlı 15 gazeteden biri.
Son yıllarda matbaa malzemeleri başta olmak üzere birçok kalemde malzemelerin fiyatlarının artması Yenigün gibi birçok gazeteyi olumsuz etkiledi. Gazete son yıllarda ekonomik sıkıntılar içinde yayınını sürdürmeye çalışıyor. Tek gelir kaynağı resmi ilan ve reklam.
Ziyaretçi ve görüntülenme şartı
Geçen yıl çıkarılan yönetmelikle gazetelere resmi ilan veren Basın İlan Kurumu’nun (BİK) kapsamına internet haber siteleri de eklendi. Ancak bu hak bazı şartlara bağlandı. Bu kapsamda Türkiye nüfus yoğunluğuna ve coğrafi yapıya göre beş kategoriye ayrıldı.
Sadece İstanbul'un yer aldığı birinci kategori için günlük asgari tekil ziyaretçi sayısı 50 bin, görüntülenme sayısı 150 bin olarak belirlenirken, Ankara ve İzmir’i kapsayan ikinci kategoride bu sayılar tekil ziyaretçide günlük 30 bin, görüntülenmede ise 90 bin öngörüldü. 21 ili kapsayan üçüncü kategoride yer alan yayın organları için günlük 20 bin ziyaretçi ile 60 bin görüntülenme şartı, 19 ili kapsayan dördüncü kategoride yer alan kurumlar için günlük 10 bin ziyaretçi ile 30 bin görüntülenme şartı, 38 ili içeren beşinci kategori için ise günlük 3 bin tekil ziyaret ve 9 bin sayfa görüntülenme şartı öngörüldü.
Örneğin Diyarbakır’ın da içinde bulunduğu üçüncü kategoride yer alan yayın organları için günlük 20 bin ziyaretçi ile 60 bin görüntülenme şartı getirildi.
En az sekiz kişi çalıştırmak zorunda olan websiteleri bu şartları 24 ay boyunca yerine getirmelerinin ardından ilan yayımlama hakkı kazanıyor.
“Sadece aylık personel gideri 330 bin TL”
Yenigün gazetesi çalışanlarından Mesut Fiğançiçek 3 Mayıs Dünya Basın Özgürlüğü Günü’nde çıkacak gazete ile ilgili hazırlıklarını sürdürürken, VOA Türkçe’nin sorularını da yanıtladı.
Girdi maliyetlerinin çok yüksek seviyelere ulaştığına dikkat çeken Fiğançiçek ekonomik yüklerini şöyle özetledi:
“Gazete ve internet sitelerinde en az 14 kişi çalıştırmamız gerekiyor. Bunun aylık maliyeti, sadece SGK ve maaşlar olmak üzere 330 bin TL. Bunun ajans abonelik ücretleri, büro giderleri, matbaa masrafları da ayrı.”
İnternet siteleri için getirilen şartların ağır olduğunu belirten Fiğançiçek, “Asayiş, sansasyonel haber olduğunda çok okunuyor. Ama bir başka gün o da okunmayabiliyor. Bunda bence Basın İlan Kurumu'nun biraz daha bu kriterleri aşağıya çekerek, şimdiye kadar yaptığı olumlu katkılarının üzerine bir ekstrada katkı yapması lazım” dedi.
BİK’in şartlarını yerine getirmemeleri halinde ilan alamayacaklarına dikkat çeken Fiğançiçek, internet sitesinin kapanma riskinin olduğuna vurgu yaptı.
Basılı gazetenin de risk altında olduğunu ifade eden Fiğançiçek, “Günlük gazete çıkıyor ama teknolojinin gereğidir, internette okunduğu kadar basılı gazeteler okunmuyor. Sadece gazete üzerinden devam edeceğiz ya da kapatacağız. Gazeteyi kimse okumuyor. Bu böyle olursa maalesef biz de yavaş yavaş yıllarca emek verdiğimiz basın sektöründen çekileceğiz” diye konuştu.
Fiğançiçek, ekonomik zorlukların basın özgürlüğünü de olumsuz etkilediği görüşünde.
“Yerel medya özgür olmadığında basın özgürlüğü de kısıtlanmış olur”
Aynı zamanda Amed-Radyo TV Genel Yayın Yönetmeni de olan Yerel Medya Derneği Başkanı Ferhat Mehmetoğlu, yerel medyanın can çekiştiğini söyledi.
VOA Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Mehmetoğlu, özellikle televizyon ve gazetelerin durumunun iyi olmadığını dile getirdi.
Yetkililerin sorunlara çözüm bulmadığını savunan Mehmetoğlu, “Devlet eğer yerel medyaya resmi bir çözüm bulmazsa, bir olanak sağlamazsa artık yerel medyanın birkaç zaman sonra tamamıyla yok olabileceğini söyleyebiliriz” dedi.
Bir televizyon kanalının uydu üzerinden yayın yapabilmesi için ayda en az 7 bin dolar uydu kirası vermesi gerektiğine dikkat çeken Mehmetoğlu “Bunun lisansı, telif hakkı, elektriği, personel gideri gibi masraflar var ve bu yerel mecraların çok çok gücünün ötesinde. Dolayısıyla bu imkanlarla, bu reklam gelirleriyle ne yazık ki yerel medya istediği seviyede değil. Hatta olması gerekenden çok daha geride devam ediyor" ifadelerini kullandı.
Mehmetoğlu’na göre mevcut ekonomik sıkıntılar basın özgürlüğünü de olumsuz etkiliyor. Mehmetoğlu, “Yerel medya özgür olmadığında basın özgürlüğü de kısıtlanmış olur. Yerel medya haber servis edemediğinde, yaptığı haberi, yayını, programı servis edemediğinde aslında sivil toplum da vatandaş da kendini medyada görememiş olur ve sadece belli bir medya akımı, ana akım diye tabir ettiğimiz kesim bu işi yapar ki onlar da yerele zaten yer vermiyorlar” dedi.
“Yerel yönetimlerin kalkındırılma projesi gibi yerel medyanın da kalkındırılması gerekiyor” diyen Mehmetoğlu, “Aslında Türkiye'de veya yurtdışında birçok model var. Bundan örnekler alınabilir ama ne yazık ki Türkiye'de hükümet medyanın çok güçlü olmasını istemiyor” değerlendirmesinde bulundu.
İnternet sitelerine verilen ilan hakkının şartlarının zor olduğunu savunan Mehmetoğlu,” Mevcut gazeteler eğer Basın İlan Kurumu’ndan destek alamıyorsa, ilan alamıyorsa hangi güçle, hangi parasal kaynakla, hangi reklamla 6-8 çalışanın sigortasını verecek, maaşını verecek, stopajını verecek ve iki yıl bunu yaptıktan sonra Basın İlan Kurumu'na başvuracak, buna daha yetinmeyecek belli bir tık oranı yani 50 bin gibi bir tık oranına ulaşmak zorunda kalacak. Yerel mecrada hangi gazete 50 bine ulaşabiliyor ki? Bu ciddi bir sorun yaratıyor. Yıllarca gazetecilik yapmış mecralar bu hakkı elde edemiyor ama bir zengin iş adamı parasını ödeyerek, bir gazeteciye bir internet sayfası açtırıp onlara o imkanları sağlayabiliyor. Ama başka amaçlarla sağlıyor. Dolayısıyla Basın İlanı Kurumu da bunları çok denetleyemiyor. Bu basın özgürlüğüne, basın ahlakı ve etiğine de çok zarar veriyor” diye konuştu.
Kaç kuruluş ilan ve reklam alıyor?
Basın İlan Kurumu (BİK) VOA Türkçe’nin mail yoluyla ilettiği sorulara yanıt vermedi.
Ancak kurumun internet sitesinde yer alan verilere göre, 30 Nisan 2024 itibariyle Türkiye’de günlük, haftalık, 15 günlük, aylık, iki aylık, üç aylık basılan ve resmi ilan ve reklam almaya hak kazanan yayın sayısı 497. Reklam alan internet haber site sayısı ise 365.
Diyarbakır’da ise resmi ilan ve reklam alan 15 gazete ve 12 internet haber sitesi bulunuyor.
Forum