Gazetecileri Koruma Komitesi'nin (CPJ) 2015 yılı tutuklu gazeteciler raporu açıklandı. Rapora göre Çin'de rekor sayıda gazeteci parmaklıklar ardında. Raporda, 2015 yılında Mısır ve Türkiye'deki hapis gazetecilerin sayısının arttığının gözlendiği bildiriliyor. Rapor, Gazetecileri Koruma Komitesi’nin yayın yönetmeni Elana Beiser tarafından yayımlandı.
Genel olarak bakıldığında, geçen üç yılda kayıtlara geçen rekor sayılara kıyasla, dünya çapında hapisteki gazetecilerin sayısında az da olsa bir düşüş yaşandı. CPJ raporunda 2015 yılında mesleki faaliyetlerinden dolayı hapiste olan gazetecilerin sayısı 199 olarak açıklandı. Geçtiğimiz yıl bu sayı 221’di. Türkiye’de tutuklu gazetecilerin sayısı da 14 olarak açıklandı.
Raporda, İran, Vietnam ve Etiyopya’nın hapishanelerinde daha az gazeteci tutan ülkeler olduğu belirtildi. Ancak bu üç ülkede de basına hakim olan korku ikliminin varlığını sürdürdüğü ifade edildi ve hapisten salınanların pek çoğu zorla sürgün edilmek de dahil yasal yaptırımlar veya sert kısıtlamalar ile karşı karşıya oldukları vurgulandı.
Raporda, Mısır, dünyanın en kötü ikinci gazeteci hapishanesi olarak açıklandı. 2012 yılında Mısır'da hiçbir gazetecinin hapiste olmadığı belirtildi . Mısır Devlet Başkanı Abdülfettah el-Sisi’nin ulusal güvenlik bahanesini muhalefeti yasaklamak için kullanmaya devam ettiği vurgulandı. Mısır’da, geçtiğimiz yıl 12 olan tutuklu gazeteci sayısı bu yıl 23’e yükseldi.
Rapora göre, hapisteki serbest gazetecilerin oranı %28. Bu oran 2011'den bu yana geriliyor. Dünya çapında hapis gazetecilerin 109'u internet, 83'ü yazılı basın gazetecisi. Çin, Mısır ve Türkiye'nin yanı sıra Bangladeş, Gambiya, Hindistan ve Suudi Arabistan'da da hapisteki gazetecilerin sayısı son yılda arttı. 2014 yılında hapiste hiç gazeteci bulundurmayarak hapishane sayımında yer almayan ancak 2015 yılında dahil olan ülkeler ise Türkmenistan ve Birleşik Arap Emirlikleri.
Türkiye’de hapisteki gazeteci sayısı arttı
CPJ’nin yayınladığı raporun Türkiye ile ilgili bölümünde, medyanın koşullarının giderek kötüleştiği belirtildi. Raporun Türkiye ile ilgili bölümü şöyle: “Türkiye'de medyanın durumu kötüleşirken hapisteki gazetecilerin sayısı geçen yıla kıyasla ikiye katlanarak 14'e yükseldi. Üst üste iki yıl dünyanın en kötü gazeteci zindancısı olan bu ülke 2014 yılında düzinelerce gazeteciyi serbest bıraktı ama 2015'te yapılan iki genel seçim, Suriye iç savaşına daha ileri seviyede dahil olma ve PKK’yla sürdürülen ateşkesin sona ermesinin ardından gerçekleşen yeni tutuklamalar Türkiye’yi dünya çapındaki en kötü beşinci gazeteci zindanı haline getirdi. Son olarak bağımsız gazete Cumhuriyet'in yönetim kadrosundan Can Dündar ve Erdem Gül, Türkiye'nin Milli İstihbarat Teşkilatı'nın (MİT) Suriye'ye insani yardım görüntüsünde silah gönderdiğini öne süren haberler yayımladıktan sonra, terörist olduğu iddia edilen bir gruba yardım ettikleri ve onun için casusluk yaptıkları suçlamalarıyla tutuklandı.”
Türkiye’de hapisteki gazeteciler
Rapora göre Türkiye’de hapiste olan 14 gazetecinin isimleri ve çalıştıkları kurumlar; “ Hatice Duman (Atılım), Mustafa Gök (Ekmek ve Adalet), Seyithan Akyüz, (Azadiya Welat), Kenan Karavil (Radyo Dünya), Erdal Süsem ( Eylül Sanat Edebiyat Dergisi), Mehmet Baransu (Taraf-Gerçek Gündem), Mohammed Ismael Rasool, (Freelance –VICE), Gültekin Avcı (Bugün), Cevheri Güven (Nokta), Murat Çapan, (Nokta), İdris Yılmaz (Dicle Haber Ajansı), Can Dündar (Cumhuriyet), Erdem Gül(Cumhuriyet), Vildan Atmaca (Jin Haber Ajansı)”
Hangi ülkede kaç tutuklu gazeteci var
CPJ’nin 2015 yılı raporuna göre Çin’de 49, Mısır’da 23, İran’da 19, Eritre’de 17, Türkiye’de 14, Etiyopya’da 10, Azerbaycan’da 8, Suudi Arabistan ve Suriye’de 7, Vietnam’da 6, Bahreyn, Myanmar ve Bangladeş’te 5, Hindistan ve Özbekistan’da 4, Gambia, Fas, Somali ve Tayland’da 2, Kamerun, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, İsrail ve Filistin Bölgesi, Kuveyt, Kırgızistan, Moritanya, Kuveyt, Rusya, Türkmenistan ve Birleşik Arap Emirliklerinde birer gazeteci hapiste.
Bir numaralı gazeteci zindanı Çin
Rapora göre, dünya çapındaki hapis gazetecilerin dörtte biri en kötü gazeteci zindancısı unvanını ikinci yıl da elinde tutan Çin'de bulunuyor. Raporun Çin ile ilgili bölümü şöyle, “Çin’de 49 gazeteci hapiste bulunuyor. Çin Devlet Başkanı Şi Cinping yolsuzlukla mücadelesini sürdürürken, ülkenin ekonomik büyümesi yavaşlarken ve piyasaları daha dengesizleşirken finans haberleri yapmak yeni bir hassasiyetle karşılanıyor. Pekin'deki ekonomi dergisi Caijing muhabiri Wang Xiaolu, bir düzenleyicinin menkul değerler şirketlerinin borsadan sermaye çekebilmelerinin yollarını aradığı haberini yaptıktan sonra, 25 Ağustos günü “dolandırıcılık amacıyla başkalarıyla işbirliği ve menkul değerler ve vadeli alım satımlar hakkında yanlış bilgi yayma” şüphelisi olarak tutuklandı. Daha sonra, henüz somut bir suçlama getirilip getirilmediği kesin olmamasına karşın, devlet televizyonunda o haberi yazmaktan pişman olduğunu söyleyerek ve af dilerken görüldü. CPJ'in daha önce kayıtlara geçirdiği üzere televizyondan yayımlanan itiraflar, Çinli yetkililerin hassas konuları ele alan gazetecilere karşı devamlı kullandığı bir taktik.”
Hür Asya Radyosu (Radio Free Asia) muhabirine misilleme
Raporda, Çin’in gazetecileri sindirmek için uyguladığı çeşitli taktikler de yer alıyor. Çin'in muhaliflerini susturmak için yapmayı göze alabileceklerine örnek olarak ‘Radio Free Asia’ çalışanı Uygur asıllı Shohret Hoshur’un durumu gösteriliyor ve şöyle ifade ediliyor: “CPJ listesinde olmayan en az üç kişi aracılığıyla, Shohret Hoshur'un erkek kardeşleriyle, sergilendi. ABD devleti tarafından finanse edilen Radio Free Asia'da (RFA) Washington merkezli olarak çalışan Uygur gazeteci, ait olduğu etnik azınlığın Çin tarafından maruz bırakıldığı muameleyi eleştiren haberler yapıyor. RFA ve Hoshur'un belirttiğine göre, onu tutuklayamayan Çin, Sincan Uygur Özerk bölgesinde yaşayan üç erkek kardeşini - Tudaxun, Shawket ve Rexim - devlet karşıtı faaliyet suçlamalarıyla Hoshur'un çalışmalarına misilleme olarak hapse attı.”
İran’da sayı geriledi
Raporun İran ile ilgili bölümünde ise,” Devlete karşı işlenen suçlar İran'ın favori gazeteci hapsetme gerekçesi olmayı sürdürdü. Hapis gazetecilerin sayısı 2015 yılında bir önceki seneki 30'dan 19'a geriledi ama bazı tutuklulara ev izni verip bazılarını hapiste tutmak şeklinde işleyen döner kapı politikası varlığını sürdürüyor. Yetkililer 2 Kasım'da tanınmış köşe yazarı Issa Sharkhiz'ın da aralarında bulunduğu en az dört gazeteciyi devlete karşı işlenen suçlar kapsamında tutukladılar. The Washington Post'tan Jason Rezaian, CPJ'in 1990 yılında hapis kayıtları tutmaya başladığından beri herhangi bir yabancı devlet tarafından en uzun süredir hapiste tutulan ABD vatandaşı muhabir. Rezajan, başka suçlamaların yanı sıra casuslukla suçlanıyor. Devlet medyası yargılandığı ve hüküm giydiğini duyurdu ancak bunun hangi suçlamalardan dolayı olduğunu veya herhangi bir diğer detayı belirtmedi.”
Vietnam’da hapisten çıkmanın bedeli ağır
Rapora göre Vietnam'da da hapistekilerin sayısı azaldı ama bazı vakalarda hapisten çıkmanın bedeli ağır olduğu ifade ediliyor. Raporun Vietnam ile ilgili bölümü şöyle; ”Ta Phong Tan 10 yıllık bir cezanın 3 yılını yattıktan sonra serbest bırakıldı ve derhal hava yoluyla ABD'ye yollandı. Tan'ın meslektaşı, Özgür Gazeteciler Kulübü'nü 2007'de beraber kurduğu ve yine mesleğinden dolayı hapis yatmış bir gazeteci olan Nguyen Van Hai de 2014 yılının Ekim ayında zorla sürgüne yollanmıştı. Vietnam, dünyanın en sansürcü ülkeleri arasında bulunuyor.”
Etiyopya’da serbest kalana seyahat yasağı
Raporda, Etiyopya en sansürcü 10 ülkeden biri olarak gösteriliyor,” Etiyopya 2015'te 9. Bölge Kolektifi blogunun altı yazarını saldı ama serbest bırakılanlar seyahat engellemelerine maruz kaldıklarını belirtiyorlar. Bu arada, Etiyopyalı mahkumlar arasında 18 yıllık terörizm cezasını yatan İnternet köşe yazarı Eskinder Nega ve kendisini hapiste ziyaret edenlerin aktardığına göre sağlık hizmetinden mahrum bırakılan yorumcu Temesghen Desalegn da bulunuyor.
Gazetecilere suç uyduruluyor
CPJ’ nin son raporuna göre bazı gazetecileri susturmak için kullanılan yöntemlerden biri de gazeteci hakkında suç uydurmak. Raporda bu durum şöyle ifade ediliyor: ‘CPJ bulgularına göre, devlete karşı işlenen suçlar, vakaların %55'ini oluşturan oranda gazetecileri hapsetmek için en çok uygulanan yöntem olsa da, beş yıl içerisinde en çok getirilen suçlamalar %25 oranıyla misilleme niteliğinde; uyuşturucu, silah bulundurma, zimmet veya saldırı gibi keyfe keder, uydurma suçlamalar. Bu tip vakalardan iki tanesi: Azerbaycan'da yolsuzluk iddialarını araştırmasına misilleme olarak kanunsuz ticaret, vergi kaçırma, görevi kötüye kullanma ve zimmet suçlamalarıyla yedi buçuk yıl hapis cezasına çarptırılan Khadija Ismayilova ve Kırgızistan'da polis ve savcıların usulsüzlüklerini açığa çıkarmasına misilleme olarak bir polisi öldürmekle suçlanıp ömür boyu hapse mahkum edilen Azimjon Askarov.’
CPJ 31 gazetecinin serbest bırakılmasını sağladı
CPJ raporunda ortaya çıkan diğer eğilimler ve detaylar ise şöyle belirtiliyor: “Dünya çapında 28 ülkenin hapishanelerinde gazeteci olmasına karşın, bunlardan 10 tanesinde birer gazeteci hapiste. CPJ'in sadece bir avuç ülkenin gazetecileri sistematik olarak hapsettiği bulgusu 2015 araştırmasıyla güçlendiriyor.”
“1 Aralık itibariyle, CPJ'in yıllık hapishane araştırmaları yapmaya başladığı 1990 yılından bu yana ikinci kez Kuzey ve Güney Amerika kıtalarında mesleki sebeplerle hapsedilmiş tek bir gazeteci yoktu. Bu 2011 yılında da böyleydi. Buna etki eden sebepler arasında Küba'nın sıklıkla gazeteci hapsetme politikasında değişiklik, Amerika ülkelerindeki insan hakları sisteminin işlevselliği ve CPJ ile diğer grupların hukuki iftiraya karşı yürüttükleri kampanyalar bulunuyor ancak Amerika kıtalarında halen gazetecileri için birçok zorluk da gerçekliğini koruyor.”
“Hapisteki 17 gazetecisiyle Eritre Sahra Altı Afrika'nın en kötü gazeteci zindancısı olmayı ve dünyanın hukuk sistemini en kötüye kullanan ülkesi olmayı sürdürüyor. CPJ sayımındaki hiçbir tutuklu Eritreliye kamuya açık şekilde bir suçlama getirilmedi ve hiçbiri mahkemeye çıkarılmadı. Daha önce devlet kontrolündeki Radio Bana istasyonunda çalışan altı gazeteci 2015 yılında serbest bırakıldılar; sebebi bilinmiyor.”
“Hapishane sayımı sadece devletler tarafından alıkoyulan gazetecileri içerir ve kayıp olanlar ya da devlet olmayan gruplar tarafından rehin alınanları kapsamaz, Amerikalı serbest gazeteci Austin Tice'ınki gibi bu vakalar “kayıp” veya “kaçırılmış” olarak işlenir. Mesela, CPJ Ortadoğu’da ve Kuzey Afrika'da en az 40 gazetecinin kayıp olduğunu tahmin ediyor ve bunların çoğu İslam Devleti'nin de aralarında bulunduğu militan grupların elinde.”
“CPJ gazetecileri yazılı basın, fotoğrafçılık, radyo, televizyon ve internet dahil medyada haber yapan veya sosyal konularda yorum yapan insanlar olarak tanımlıyor. CPJ yıllık hapishane sayımında sadece mesleki faaliyetlerinden dolayı hapsedildiklerini kesinleştirdiği gazetecilere yer veriyor.”
“CPJ gazetecilerin mesleklerinden dolayı hapsedilmemeleri gerektiğine inanıyor. Örgüt, hapiste gazeteci bulunduran her ülkeye mektuplar göndererek kaygılarını iletti. Geçen yıl, CPJ'in müdafi çabaları en az 31 gazetecinin erken serbest bırakılmasını sağladı.”
