Ölüm ve tecavüz hikayeleri anlatan Sudanlı mülteciler, komşu Çad’a sığınıyorlar. Bu arada, dünya kamuoyu, gözleri önünde yeni bir soykırımla karşı karşıya kalıp kalmadığını anlamaya çalışıyor. Bir soykırımın olup olmadığını kim belirliyor? Karar nasıl veriliyor? Siyasetçiler Sudan’ın Darfur bölgesindeki olayların bir soykırım niteliği taşıyıp taşımadığını belirlemeye çalışıyor.
Siyasi anlamlarla yüklü bir sözcük olan soykırımın, kesin bir tanımlaması da var. 1948 tarihli Birleşmiş Milletler Soykırım Sözleşmesi, soykırımı; "bir dini, etnik, veya ulusal grubun veya ırkın, kasıtlı bir şekilde yok edilmesi" olarak tanımlıyor. Sözleşmeye göre, Darfur bölgesindeki krizin soykırım niteliği taşıdığı belirlendiği takdirde, herhangi bir devlet, Sudan’da harekete geçebilecek.
İnsan Hakları için Doktorlar adlı sivil toplum örgütü yetkilisi Jennifer Leaning, Çad’ın doğu sınırını ziyaret etti. Leaning, soykırımın yasal bir kavram olduğunu söylüyor, ve doktorlarla insan hakları gözlemcilerinin, kriz bölgelerinde ön hatlarda yer alıp, bilgi toplayarak, soykırımını belirleme sorumluluğu olduğuna inanıyor:
“Sözleşme, soykırımın tanımlanması için fazla bilgi vermiyor. Yani, bir olayın soykırım niteliği taşıması için, şu kadar şiddetli; şu kadar yoğunlukta, şu kapsamda ve şu kadar sistemli yapılması gerektiği nasıl belirlenebilir? Bilim, böyle bir ortamda çok önemli oluyor.”
Doktor Leaning’e göre, krizin ciddiyetini belirlemenin en bilimsel yöntemi, hem Çad’a sığınan mülteciler, hem de Darfur’daki halkla röportaj yapmak. Bazı soruşturmacılar Chad sınırına ulaşmış. Ama uzmanlar siyasi engeller ve hayati tehlikeler yüzünden Sudan’a giremiyorlar. Leaning, Sudan hükümetinin soruşturmacılarla vize vermediğini söylüyor. Bu yüzden de, soruşturmacılar, Darfur’da çalışan az sayıdaki uluslararası yardım görevlisinin raporlarını beklemek zorunda kalıyor:
“Yardım görevlileri raporlarında birçok istatistik veriliyor: kaç kişinin öldüğü, insanlara neler olduğu gibi... Yapılması gereken, bu örnekleri toplamak. Sonra bunları mültecilerle yapılan röportajlarla birleştirerek, olayın derinliğini, ciddiyetini ve ne kadar organize olduğunu anlamaya başlayabiliriz. Soruşturma böylece başlamış olur.”
İnsan Hakları İçin Doktorlar Örgütü, bulgularını, Sudan’daki yardım görevlilerinin raporlarıyla birleştiriyor. Doktor Leaning, böylece geniş bir tablo oluşturduklarını söylüyor. Şimdiye kadar, yaklaşık 30 binle 120 bin kişinin öldürüldüğü; ve yaklaşık 1 milyonla 3 milyon kişinin Sudan ve Çad’da mülteci olduğu hesaplanıyor. Doktor Leaning, buna ek olarak, önümüzdeki aylarda 300 bin kişinin daha, salgın hastalıklar ve yetersiz beslenme yüzünden ölebileceği uyarısında bulunuyor. Doktor, yaşananların soykırım olduğuna inanıyor.
“Eğer kesin bir cevap beklersek, geç kalmış olacağız ve yine binlerce insan kaybetmiş olacağız. Şu anda, yarım bilgimizle bir soykırım yapıldığını düşünüyoruz. Soykırım şu anda devam ediyor.”
Bazı gözlemciler bu görüşe katılmıyor. İnsan Hakları Gözlem Örgütü’nden Georgette Gagnon, Sudan hükümeti ve hükümet destekli Janjaweed milislerinin insanlığa karşı suç islediklerini, ancak soykırımın tanımına göre, bir etnik grubu yok etmeyi amaçladıklarını gösteren kanıt görmediklerini söylüyor. Gagnon, tanımlamanın oluşması için bilim adamlarının alanda adli delil, belge veya niyet gösteren davranışların kayıtlarını ortaya çıkarmaları gerektiğini belirtiyor:
“Biz, böyle bir soruşturmanın yapılması için, uzmanlardan oluşan bir uluslararası komisyon kurulması çağrısında bulunduk. Uluslar arası mahkemelerin kabul edeceği bir soykırım suçlamasının yasal olarak yapılıp yapılamayacağını belirlemek için böyle bir komisyon gerekir.”
İnsan hakları örgütleri, devletlerin ve Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin Sudan’daki olaylara müdahale etmesi çağrısında bulunuyor. Bush yönetimi, Darfur’daki krize soykırım tanımlaması getirmedi, ama bazı kongre üyeleri bu yönde tasarılar sundu.
İnsan Hakları Gözlem Örgütü yetkilisi Gagnon daha kötü olayları önlemek için harekete geçilmesi gerektiğini de savunuyor:
“Masum insanların öldüğünü ve bunu kimin yaptığını biliyoruz. Şimdi harekete geçmezsek, neler olacağını da biliyoruz."
Sudan’daki olayların soykırım tanımına girip girmediğiyle ilgili tartışmalar sürerken, bölgede yeni cinayetler işlendiği yolunda haberler gelmeye devam ediyor.