İsrail’in nükleer sırları ile ilgili 1986 yılında İngiliz Sunday Times gazetesine fotoğraf ve bilgi sızdıran Mordechai Vanunu 18 yıl hapis yattıktan sonra bugün serbest bırakıldı.
Ancak, Vanunu tam anlamıyla serbest de sayılmaz. İsrail Vanunu’nun bir yıl boyunca yurtdışına çıkışını yasakladığı gibi, Vanunu ülke sınırlara 100 metreden fazla yaklaşamayacak, İsrail’deki yabancı misyonların bulunduğu bölgelere gidebilmesine rağmen 6 ay boyunca yabancı herhangi bir diplomat veya gazeteci ile görüşemeyecek.
18 yılın 12 yılını tek başına bir hücrede geçiren Vanunu, serbest bırakılmasına saatler kala İsrail hapishane yetkilileriyle de anlaşmazlık yaşadı. Mordechai Vanunu, hücresinde tuttuğu 70 karton kutu dolusu belge, karalama resim ve hayran mektuplarını beraberinde çıkartmak istediğini söyledi. Ancak hapishane yetkililerinin DHA’na verdiği bilgiye göre karalama resimlerin ve Vanunu’nun yıllar boyunca tuttuğu Dimona nükleer tesisi ile ilgili belgelerin büyük bir kısmına el konuldu. Dışarıya sadece gazete kupürleri ve mektupların çıkarılmasına izin verildi. Ayrıca Vanunu İsrail’de ikamet edeceği daimi adresini İsrailli yetkililere ilk etapta vermek istemedi.
Zafer işaretleriyle Aşkelon’daki Şikma hapishanesinin ana kapısına yürüyen Vanunu dışarıda kendisini bekleyen yüzlerce taraftar ve karşıt gösterici ile basın mensuplarına bir açıklama yaptı. Vanunu’nun temel mesajı Dimona reaktörünün uluslararası araştırmalara açılması yönünde oldu. Kendisine hapishanede Musevilikten Hıristiyanlığa geçtiği için barbarca ve haince davranıldığını iddia eden Vanunu, “yaptıklarımdan gurur duyuyorum, pişman değilim” dedi.
Vanunu ayrıca, kendisini 18 yıl önce yakalatanların Mossad ajanları değil, CIA veya FBI ajanları olduğunu öne sürdü. Nükleer silahlar hakkında konuşmaya devam edeceğini anlatan Vanunu, kendisinin özgürlük umudu ve özgür ruhların bir sembol olduğunu belirtti. Mordechai Vanunu, kendisini destekleyenlerin de birer kahraman olduğunu söyledi.
Dimona tesisi ve İsrail’in nükleer kapasitesi ile ilgili anlatacak başka birşeyi olmadığını da belirten Vanunu, “İsrail’in benden korkması için bir gerek yok, İsrail dışına çıkıp sakin bir hayat kurmak istiyorum” dedi.
Ortodoks Yahudi olarak yetiştirilen Mordechai Vanunu 1980’lerin ortalarında Hıristiyan oldu.
İsrail Savunma Bakanlığı: Vanunu hala tehdit
İsrail Savunma Bakanlığı ise Mordechai Vanunu’nun hala bir tehdit olduğu görüşünde Bir savunma Bakanlığı yetkilisinin söylediğine göre Vanunu’nun hücresinde bulunan belgeler ve skeçler, eski çalıştığı Dimona nükleer merkezi ile ilgili aklında kalanları not etmesi onun kötü niyetinin bir sembolü.
ABD neden rahatsız?
ABD’de Vanunu’nun açıklamalarını ve izleyeceği politikayı yakından takip edeceğini duyurdu. İsrail Atom Enerjisi Komisyonu Başkanı Gideon Frank ile ABD Dışişleri Bakanlığı Silahsızlanma ve Uluslararası Güvenlik Dairesi Başkanı, Vanunu’nun serbest bırakılması ile ilgili bir toplantı gerçekleştirdi. ABD Vanunu’nun serbest kalmasıyla birlikte dünyadaki nükleer tartışmanın içine İsrail’in de İran ve Pakistan gibi çekilebileceğinden endişeli. ABD, Uluslararası Silahsızlanma Anlaşması'na taraf olmayan İsrail’in tartışma içine çekilmesi halinde Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu tarafından teftiş edilmesinin gündeme gelmesini istemiyor.
Kahraman mı, hain mi?
Kimine göre Mordechai Vanunu bir kahraman. Nobel Barış Ödülü için aday gösterilen Vanunu’nun serbest bırakılacağı hapishanenin önüne gelenler arasında İkinci Dünya Savaşında ABD’nin nükleer saldırısı ile bombalanan Hiroshima’dan gelen Shinji Noma da bulundu. Noma, Vanunu ile son beş yıldır mektuplaştıklarını, Vanunu’nun mektuplarında “Ben Ortadoğu’da bir Hiroşima olmasını engellemek amacıyla bilgi sızdırdım” diye yazdığını söyledi.
Vanunu’nun serbest kalması için oluşturulan komitenin bir diğer üyesi de ünlü İngiliz oyuncu Suzannah York idi. York Vanunu’nun bir kahraman olduğunu belirtirken “Bütün engellemelere rağmen, O cesaret göstererek bize insanlığın ne olduğunu hatırlattı” dedi.
Ancak kimine göre de Vanunu bir vatan haini. İsrail’in Haaretz gazetesinde yayınlanan ankete göre ankete katılanların %23’ü Vanunu’nun hiçbir zaman serbest bırakılmaması gerektiği görüşünde. % 24 Vanunu bir güvenlik tehditi oluşturmadığı takdirde serbest bırakılmalı, % 27 kısıtlamalarla serbest bırakılmalı, %17’si hiçbir önkoşul olmadan serbest bırakılmalı görüşünde.
Hapishanenin önüne gelen sağ görüşlü eylemciler Vanunu’nun arabasına taş fırlatırken, İsrail’deki sağ Dimona nükleer araştırma merkezinde bunca yıl boyunca 50 bin kişinin çalıştığını ancak sadece aralarından birinin sırları açık ettiğini savunuyor. Bu nedenle de Vanunu’nun vatan haini olduğunu düşünüyor.
Nerede yaşayacak?
Vanunu özgür olarak ilk gecesini Tel Aviv’in eski liman kenti Kudüs’teki St. George kilisesinde geçirecek. Polisin verdiği bilgiye göre, Vanunu daimi adresi olarak da bu kilisenin manastırı olarak verdi.
Ancak çıkan haberler Vanunu’nun Yafa’daki lüks apartman dairelerinin bulunduğu Andromeda Hill’s evlerinden birinde yaşayacağı yolundaydı. İsrail basını 170 apartman dairesinin bulunduğu ve aylık kirasının 4,750 dolar olduğu evin BBC haber kuruluşu tarafından kiralandığını iddia etti. Ancak, BBC Kudüs büro şefi Andrew Steel İsrail Radyosuna yaptığı açıklamada iddiaları kesin bir dille reddetti. Mordechai Vanunu’nun kardeşi Meir Vanunu da evin kirasının hayranlar ve destekçiler tarafından oluşturulan bir fon tarafından karşılandığını anlattı.