Saddam Hüseyin’in Aralık ayında yakalanması, devrik Irak liderinin nasıl yargılanacağı sorusunu da gündeme getirdi. Saddam’ın yakalanmasından hemen sonra Geçici Yönetim Konseyi, eski Irak lideriyle diğer Baas Partili yöneticileri yargılamak üzere özel bir mahkeme kurdu. Irak Dışişleri Bakanı Hoşyar Zebari de haftasonunda Geçici Yönetim Konseyi’nin Amerika’dan, yargılanmak üzere, Saddam Hüseyin’in iade edilmesini isteyeceğini açıkladı. Amerika tarafından yakalanan ve geçen ay savaş esiri olarak ilan edilen Saddam Hüseyin’in Iraklılar’a iade edilip-edilmeyeceği henüz bilinmiyor. Saddam’ın kim tarafından nasıl yargılanması gerektiğiyle ilgili tartışmalar da siyaset ve hukuk çevrelerini meşgul etmeye devam ediyor. Geçen hafta başkent Washington’daki Amerikan Barolar Birliği tarafından düzenlenen uluslararası bir panelde de yine bu konu ele alındı.
Washington’daki panele aralarında Birleşmiş Milletler Ruanda ve Yugoslavya Savaş Suçları Mahkemesi eski yargıcı Richard Goldstone’un da bulunduğu çok sayıda uluslararası hukuk uzmanı katıldı. Güney Afrikalı yargıç Goldstone paneldeki konuşmasında Irak Geçici Yönetim Konseyi’nin oluşturduğu özel mahkemenin karşısındaki sorunları değerlendirdi. “Tarih boyunca insan hakları ihlallerinin felakete giden yol olduğuna tanık olduk” diyen Goldstone, Saddam Hüseyin’le Irak halkına büyük sıkıntılar çektiren Baas Partili diğer yöneticilerin hakettikleri cezaya çarptırılmamalarının Iraklıları olumsuz etkileyeceğini söyledi:
"Haksızlığa uğrayan insanların bu kötü dönemi geride bırakıp, hayatlarına yeniden normal bir şekilde devam edebilmeleri için herşeyden önce haksızlığa uğramış olduklarının tüm dünyada gözler önüne serilmesi gerekir."
Yargıç Richard Goldstone, bu nedenle Saddam Hüseyin ve yandaşlarının işledikleri suçların gün ışığına çıkarılması gerektiğini kaydediyor:
"Saddam Hüseyin çok büyük suçlar işledi, arkasında yüzbinlerce Iraklı ve İranlı kurban bıraktı. Özellikle de kendisine karşı isyan eden Şiilere ve Kürtlere karşı korkunç bir soykırımı uyguladı. İşte bu nedenlerle Saddam’ın mezalimine uğrayanlar adalet istiyor, devrik liderin bu suçları işlediğinin tarihe geçmesini bekliyor."
Ancak Yargıç Richard Goldstone, Saddam Hüseyin’in adil bir şekilde yargılanabilmesi için herşeyden önce Irak’ta demokrasiye geçiş sürecinin tamamlanmış olması gerektiğine işaret ediyor.
Goldstone, Saddam Hüseyin’in iktidara geçtiği 1968 yılından bu yana Irak’ta tek bir bağımsız yargıcın atanmamış olduğuna da dikkat çekiyor. Güney Afrikalı hukuk uzmanının bu görüşlerine Sierra Leone’deki iç savaş sırasında işlenen insanlık suçlarının faillerini yargılamak için kurulan özel mahkemenin başsavcısına danışmanlık yapmış olan Bruce McKay de katılıyor. McKay, “Saddam’ın adil bir şekilde yargılandığı görmek yalnızca bölge ülkeleri için değil tüm dünya için önemli” diyor. Hukuk uzmanı, devrik liderin uluslararası bir mahkemede yargılanmasının bu açıdan gerekli olduğuna işaret ediyor, yalnızca Iraklı hukukçulardan oluşturulan bir mahkemenin yeterli olmayacağını savunuyor:
"Herşeyden önce Irak’taki bu özel mahkemeye işlerlik kazandırılması son derece zor bir iş olacak. Altyapı ve donanım gerekiyor – ki bunlar da Irak’ta yok. Veri tabanı oluşturmak lazım ve bu da Irak için oldukça zor bir iş. Mahkemeye işlerlik kazandırıldıktan sonra aksi ispat edilinceye kadar yargılananların masum olduğu ve herkesin adil bir şekilde yargılanma hakkı bulunduğu gibi bazı temel prensiplerin uygulanması gerekir. Eğer bunlar gerçekleştirilemezse Saddam Hüseyin’in adil bir şekilde yargılanması mümkün olamaz."
Eski Yugoslavya’da işlenen savaş suçlarının faillerini yargılamak üzere kurulan özel mahkemenin yargıçlarından Patricia Wald da bu görüşlere katılıyor. Wald’ın üzerinde önemle durduğu bir diğer konu da suçlular aleyhine tanıklık yapacakların bulunması ve mahkemede görev yapan yargıç ve avukatların güvenliğinin garanti altına alınması. “Bu tür özel mahkemelerin önündeki en büyük engellerden bir diğeri de yeterli mali kaynağın sağlanması” diyen Patricia Wald şöyle konuştu:
"Bu tür mahkemelerde karşınıza çıkan en büyük sorun para sıkıntısı. Bu mahkemeleri kurma fikrini ortaya atanlar veya kurulmasına önayak olanlar, özel mahkeme oluşturulduktan sonra, deyim yerindeyse, ortadan kayboluyor. Vaad edilen kaynaklar bir türlü sağlanamıyor. Bunun üzerine mahkemeler de bir an önce davaları sonuçlandırmaya çalışıyor, kestirme yolları tercih ediyor. Durum böyle olunca da standartlar büyük ölçüde düşüyor."
Irak’ta Geçici Yönetim Konseyi tarafından oluşturulan özel mahkemenin karşısına da bu tür sorunlar çıkacak mı henüz bilinmiyor. Bilinmeyen bir diğer konu da bu mahkemede ilk kimin yargılanacağı. Geçici Yönetim Konseyi, açılışı Saddam Hüseyin’le yapmak niyetinde. Konsey, daha sonra da 1968 yılından bu yana iktidarda olan Baas rejiminin önde gelen liderlerini yargılamak istiyor. Ancak bu planların gerçekleşip-gerçekleşmeyeceğini zaman gösterecek.