2009, İran’da Şah’ın devrilmesinin ve yerine İslam Cumhuriyeti'nin kurulmasının 30’uncu yıldönümüydü. Ancak bu yılki tartışmalı cumhurbaşkanlığı seçimleri İran’da devrimden buyana en büyük hükümet karşıtı gösterilere yolaçtı.
Haziran’daki cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra sonra patlak veren gösteriler, birçok Batılı uzmanın İran’ın, dini rejimin devrileceği yeni bir devrimin eşiğinde olduğunu düşünmesine yolaçtı. Ama bu olmadı. Aksine mevcut yönetim iktidarda kalırken birçok gösterici tutuklandı ve yargılandı.
Bazı İran uzmanları, bu durumu göstericilerin esnafın ve orta sınıfın desteğini alamamasına bağlıyor. Ancak bazı gözlemciler olayın bu kadar basit olmadığını savunuyor.
Ulusal İran-Amerikan Konseyi Başkanı Trita Parsi, göstericilerin en azından şimdilik rejim değişikliği istemedikleri görüşünde. Parsi, devrim olmadığını çünkü göstericilerin devrim amaçlamadığını söylüyor. Gösterilerin, seçimde oylarının çalındığını öne süren muhalefet tarafından başlatıldığını vurgulayan Parsi, İran hükümetinin sert tutumu ve şiddete başvurması üzerine protestoların büyük boyutlara ulaştığını belirtiyor.
Parsi, gösterilerin azaldığını ve İran’da durumun hala belirsiz olduğunu söylüyor. Tarafların karşılıklı sertleştiğini vurgulayan Parsi, protestocuların eğer hükümet tarafından tümüyle yokedilmek istemiyorlarsa biraz geri adım atması gerektiğini savunuyor.
İranlı yetkililer, Mir Hüseyin Musavi, Mehdi Kerrubi ve eski cumhurbaşkanları Muhammed Hatemi ve Haşimi Rafsancani’yi gösteriler konusunda resmen eleştirdi ama tutuklamaktan kaçındı.
İslam dünyası üzerine araştırma yapan Jane’s İslamic Affairs editörü Alex Vatanka, Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ve dini lider Ali Hamaney’in siyasi durumdan kaygı duydukları görüşünde. Vatanka, "Ahmedinejad ve Hamaney eğer bu kadar güçlüyseler neden Rafsancani, Hatemi, Musavi ve Kerrubi’yi tutuklamadılar? Bu insanlar, bu kadar suçlamaya karşın niye hala serbest?" sorusunu soruyor. İran uzmanı, Ahmedinejad ve Hamaney’in belki de yeterince güçlü olmadıklarını ve tutuklamaların, olayları kontrol edemeyecekleri bir noktaya getirmesinden korktuklarını söylüyor.
Protestolar, Başkan Barack Obama’nın Tahran’la diyalog girişimini ve İran’ın bu girişime, özellikle nükleer konuda yanıt vermesini zorlaştırdı.
İranlı yetkililer, ellerindeki uranyumu zenginleştirmek için üçüncü bir ülkeye göndermeyi başta ilke olarak kabul etti, bu noktada Türkiye’nin de adı geçti ancak Tahran’dan yükselen eleştiriler üzerine bundan vazgeçti.
Bazı uzmanlar İran yönetiminin son derece bölündüğü ve bunun gibi önemli bir konuda görüşbirliğine varmalarını engellediği görüşünde.
İran’ın olumsuz yanıtı Birleşmiş Milletler ve Amerikan Kongresi’nde yeni yaptırımları gündeme getirdi. Ancak uzmanlar, yaptırımların çok iyi düzenlenmesi, İran halkını değil hükümetini hedef alması gerektiği görüşünde.
Trita Parsi, yaptırımların reformcu hareketi zor durumda bırakacağını öne sürüyor. Reformcuların aslında enerjilerini Cumhurbaşkanı Ahmedinejad ile mücadeleye yoğunlaştırmak istediklerini belirten Parsi, yaptırımlar karşısında kendilerini savunmak ve Amerika’ya çatmak zorunda kalacaklarını söylüyor.
Ancak uzmanlar, Rusya ve Çin’in desteği olmadan ciddi bir yaptırım kararı alınamayacağını, bu iki ülkenin şimdiye kadar yaptırımlar konusunda isteksiz davrandığını hatırlatıyor.