Afganistan’la ilgili yazı yazan gazetecilerin fişlendiği haberi önce Amerikan ordu gazetesi Stars and Stripes’da yayınlandı. Adını Amerikan bayrağındaki yıldız ve renkli şeritlerden alan gazete, Savunma Bakanlığı’nın desteğiyle çıkarılmasına rağmen yazıişlerinde bağımsız.
1942 yılından beri aralıksız yayın yapan gazete, çeşitli yerlerde basılıyor ve Amerikan üssü, tesisi, savaş gemisi ve diplomatik temsilciliği bulunan 48 ülkede satılıyor. Muhabirlere ayırım yapıldığını haberini ilk kez duyuran Stars and Stripes’ın Kabil’de de bürosu ve matbaası var.
Asker ve asker ailelerinin sözcüsü olarak görülen 300 bin tirajlı gazetenin manşetten verdiği haber basın kuruluşlarında büyük tartışma yarattı.
Gazete, ordunun, Afganistan’da, Amerikan birlikleriyle savaşı izlemek isteyen gazeteciler hakkında bilgi toplamak için Washington’da özel bir şirketle anlaştığını yazıyordu. Savunma Bakanlığı 24 Ağustos Pazartesi günü yayınlanan haberi derhal yalanladı.
Ancak gazete yalanlama üzerinde yorum yapmak yerine Perşembe günü daha ayrıntılı bir haber yayınladı. Habere göre, Savunma Bakanlığı’nın tuttuğu şirket gazetecileri, savaş hakkında yazdıklarına göre olumlu, olumsuz veya ortada olarak değerlendiriyordu. Stars And Stripes, şirketin hazırladığı grafiklerden birini de yayınladı. Grafikte adı verilmeyen bir gazetecinin 16 ay süreyle geçtiği haberlerin dökümü yapılıyor.
Şirket uzmanlarına göre haberlerin yüzde 83’ü tarafsız yüzde 16’sı ise olumsuz. Haberde, şirketin, askeri yetkililere, gazetecilerin olumsuz haber yazmalarını önlemek için neler yapabilecekleri konusunda önerilerde bulunduğu da bildiriliyor. Afganistan’daki Amerikan birliklerinin basın sözcüsü Tuğgeneral Christine Seidenstricker, gazeteciler hakkında toplanan istihbaratın mesleki bilgilerle ilgili olduğunu, askerlerle birlikte görev yapmalarıyla ilgili kararda etkisi olmadığını söyledi:
Tuğgeneral Seidenstricker istihbaratın asla bu amaçla kullanılmadığını ve gazetecilerin yazdıkları iyi ya da kötü haberlere göre sınıflandırılmadığını savundu. Tuğgeneral Seidenstricker’a göre, özel şirket tarafından derlenen istatistikler, Afganistan’a gitmek isteyen gazetecilerle yapılan görüşmelere hazırlık için kullanılıyor. Başka bir amacı da, askeri komutanların yaptığı açıklamaları, gazetecilerin halka nasıl aktardığını belirlemek.
Tuğgeneral Seidenstricker, Kabil’deki basın toplantısında, bazı gazeteciler hakkında hazırlanmış grafikleri de gösterdi. Kime ait olduğu gizlenen grafiklerde “bakış açısı”, “tonu” ve “yazı üslubu” adlı bir bölüm de var. Bu bölümde bazı muhabirlerin haberleri “önemli” olarak değerlendiriyor. Bazı haberler için “doğru”, bazıları için “yorumlu” bazıları içinse “tarafsız” nitelemesi dikkati çekiyor.
Stars and Stripes gazetesi, Ordunun, muhabirleri, savaş hakkında yazdıklarına göre olumlu, olumsuz veya ortada olarak değerlendirdiğini yazmıştı. Askeri yetkililerin bu konuda sunduğu bir grafikte Amerika’nın Sesi Radyosu’nun da adı geçiyor. Askeri yetkililer, Afganistan’da üç NATO askerinin ölümüyle ilgili haberin olumsuz olduğu görüşünde.
Gazetecilerle ilgili soruşturmayı yapan Rendon Grup adlı şirket araştırmayı savundu, değerlendirmenin gazeteciler değil haberler için yapıldığını ileri sürdü. Şirkete göre, örneğin Afganistan’daki intihar saldırılarıyla ilgili haberler olumsuz, istikrar ve barışla ilgili haberlerse olumlu sayılıyor.
Pentagon Sözcüsü Bryan Whitman, gazetecilerin mesleki çalışmalarının, haberlerinin olumlu veya olumsuz içeriğine göre değerlendirilmesinin hiçbir yararı olmadığını söyledi:
Değerlendirmenin tek bir kıstası olduğunu belirten sözcü “Haber doğru mu yanlış mı kriter budur!” dedi. Sözcü eleştirdiği uygulamanın Afganistan’la sınırlı olduğuna da dikkati çekti.
Uluslararası Gazeteciler Federasyonu da uygulamayı kınadı. Merkezi Brüksel’de bulunan örgütün Başkanı Aidan White, savaş hakkında olumlu haber yazmayan gazetecilere ayırım yapılmasını basın özgürlüğünün ihlali olarak niteledi.
Aidan White, Amerika’nın, Afganistan’a demokrasi ve insan hakları gündemiyle gittiğini ancak propagandayı tarafsız yayına tercih ettiğini söyledi. Uluslararası Gazeteciler Federasyonu Başkanı Aidan White, buna rağmen, Amerikan ordusunun, herhangi bir gazeteciyi görüşleri nedeniyle Afganistan’a sokmadığını hatırlamadığını da vurguladı.